Rynek Główny 5
Kamienica Rosów, kamienica Lambachowska, Bidermanowska czy Szembekowa
Kolejna kamienica przy pierzei wschodniej - kamienica nr 5 – to również budowla narożna, a jej południową elewację oglądamy od strony ul. Siennej, prowadzącej w tym miejscu z Rynku Głównego do Małego Rynku. Kamienica nazywana jest różnie, najczęściej od nazwisk kolejnych właścicieli. Budynek frontowy został zbudowany po 1300 roku, a w 2 połowie XIV wieku został w dużej części przebudowany. Często zmieniali się właściciele kamienicy - na początku XVI wieku właścicielami byli między innymi drukarz Jan Haller, rodzina Lambachów, rodzina Bidermanów. Od około 1575 roku należała do burmistrza Stanisława Szembeka.
Jeszcze przed 2 połową XVII wieku została przebudowana na rezydencję w stylu późnego renesansu. Pod koniec XVIII wieku stała się własnością rodziny Bartschów – do nich należała wówczas również kamienica Czyncielów. Już w XIX wieku, po 1818 roku należała do rodziny Wysockich, i w tym czasie nastąpiła kolejna przebudowa. W architekturze dominował wówczas klasycyzm – kamienica otrzymała piękne klasycystyczne elewacje, których twórcą był mieszkający i działający w Krakowie architekt francuskiego pochodzenia Szczepan Humbert.
Kolejny poważny remont i przebudowa odbyły się pod koniec XIX wieku (własność Eibenschutzów) – w 1898 roku fasada znowu została przebudowana, tym razem zgodnie z duchem eklektyzmu zaprojektował ją Beniamin Torbe – architekt żydowskiego pochodzenia, który jest autorem projektów bardzo wielu krakowskich kamienic.
W 1906 roku kamienicę nr 5 zakupiła rodzina Rosów i był to moment przełomowy w historii tego obiektu. Stara budowla została do 1907 roku całkowicie wyburzona - pozostały po niej jedynie gotyckie piwnice. W latach 1912-1914 zbudowano kamienicę zupełnie od nowa, projekty nowego obiektu przygotował architekt krakowski Henryk Lamendorf. Powstała modernistyczna budowla, która jeszcze w ciągu całego XX wieku wielokrotnie była remontowana i odnawiana, ale nie wprowadzano już znaczących stylistycznych zmian i taką oglądamy ją do dziś. Ostatni generalny remont przeprowadzono w latach 2000-2001, między innymi odnowiono jej wnętrza i przeznaczone na cele handlowo-biurowe.
Kamienica stoi na planie prostokąta, ma cztery piętra, klatka schodowa zbudowana jest wokół szybu windy. Modernistyczna fasada ma trzy osie, od jasnej elewacji odróżnia się nieco ciemniejszy cokół, wykonany z kamiennych płyt. Budowla jest oszkarpowana, a na wysokości parteru oraz pierwszego piętra ozdobiona boniowaniem. Nad parterem i nad trzecim piętrem biegną gzymsy, które rysują wyraziste poziome podziały w elewacji, a na drugim i na trzecim piętrze ujmują ją subtelne lizeny w wielkim porządku. Na parterze kamienicy znajduję się duże, prostokątne witryny, na piętrach – okna: na pierwszym piętrze zamknięte odcinkowo, a na pozostałych kwadratowe, wszystkie obramowane są tynkowymi opaskami. Nad oknami drugiego piętra zakomponowano prostokątne, dekoracyjne płyciny z płaskorzeźbionymi medalionami i wicią roślinną. Ciekawym elementem dodającym uroku całej budowli są dwa kamienne balkony. Ten na drugim piętrze zbudowano na szerokości wszystkich trzech fasady, podpierają go kamienne kroksztyny, ma kamienną, balustradę z geometrycznym, ażurowym wzorem. Taki sam balkon z taką samą ażurową balustradą znajduje się piętro wyżej, ale ten zajmuje szerokość tylko osi środkowej. Kamienicę wieńczy niewysoka attyka z owalnym oculusem w kamiennym obramieniu.
Boczna elewacja kamienicy jest dużo szersza, ma siedem osi i szeroki, trzyosiowy, lekko występujący ryzalit. Z tej strony kamienicy znajduje się prostokątny portal z belkowaniem wspartym konsolkach.
źródła:
Michał Rożek, Przewodnik po zabytkach i kulturze Krakowa, Warszawa-Kraków 1997
Michał Myśliński, Katalog Zabytków Sztuki w Polsce , Tom IV, Miasto Kraków, część X, Śródmieście. Mury obronne i Planty. Rynek Główny, Warszawa 2005