Stanisław Koźmian
(7 V 1836 Piotrowice, Lubelskie – 3 VII 1922 Kraków)
polityk, reżyser i krytyk teatralny, publicysta
rodzina
syn Andrzeja (1804 – 1864) i Teofili ze Skrzyńskich (około 1814 - 1851)
brat Marii (1839 – 1905), mąż Roman Kokoszka-Michałowski
biogram
Kształcił się w Krakowie prywatnie i na UJ, następnie w Paryżu i w Bonn. Był związany z Hotelem Lambert, w czasie powstania styczniowego 1863, był między innymi członkiem Wydziału Spraw Zagranicznych przy M. Langiewiczu, a następnie członkiem Wydziału Rządu Narodowego dla Galicji. Związany z „Czasem" był czołowym galicyjskim komentatorem politycznym. Wraz z J. Szujskim, S. Tarnowskim i L. Wodzickim założył „Przegląd Polski".
Jeden z przywódców stronnictwa stańczyków, współautor skierowanego przeciw demokratom pamfletu politycznego Teka Stańczyka. Został posłem do Sejmu Krajowego galicyjskiego i deputowanym do wiedeńskiej Rady Państwa. Jako czołowy ideolog konserwatystów galicyjskich był propagatorem trójlojalizmu i przeciwnikiem powszechnego prawa wyborczego.
Po wyjeździe schorowanego dyrektora Skorupki do Warszawy został kierownikiem artystycznym, a po jego śmierci dyrektorem teatru krakowskiego. Określa się go jako twórcę tzw. krakowskiej szkoły aktorskiej, zreformował styl gry aktorów, zrezygnował ze zbędnej afektacji na rzecz prostoty wyrazu, ograniczył charakteryzacje, wprowadził zespołową analizy tekstów, pozostawiał dużą swobodę interpretacyjną. Konsekwentnie realizował linię repertuarową, opartą na czołowych osiągnięciach dramatu narodowego, zwłaszcza dziełach J. Słowackiego, A. Mickiewicza i A. Fredry, a także inscenizacjach klasyki europejskiej, w tym utworów W. Shakespeare'a, Moliera, F. Schillera, J.W. Goethego, A. de Musseta, J.Racine'a. Zrealizował między innymi polskie prapremiery dramatów J. Słowackiego, J.W. Goethego, komedii W. Shakespeare'a. Organizował konkursy dramatyczne oceniane przez wybitnych znawców literatury. W jury zasiadali między innymi Karol Estreicher i Stanisław Tarnowski.
Był także autorem przekładów i adaptacji (między innymi Lizystrata Arystofanesa, Wesele Figara P.A, de Beaumarchais'go) oraz licznych artykułów, recenzji i studiów, zamieszczanych głównie na łamach „Czasu" i „Przeglądu Polskiego".
Swoje poglądy na teatr zawarł w tomie Rzeczy teatralne.
Został pochowany na Cmentarzu Rakowickim.
wybrane prace:
1869 – pamflet polityczny Teka Stańczyka
premiery teatralne:
1866 – Kupiec wenecki W. Shakespeare
1867 – Egmont J.W. Goethe
1869 – Mindowe J. Słowacki
1869 – Faust J.W. Goethe
1872 – Beatrix Cenci J. Słowacki
1872 – Jak wam się podoba W. Shakespeare
1874 – Książę Niezłomny K. Słowacki
1879 – Horsztyński J. Słowacki
1884 – Wieczór Trzech Króli W. Shakespeare
publikacje:
1894 – 1895 – Rzecz o roku 1863 (t. 1-3)
1902 – O działaniach i dziełach Bismarcka
1903 – Pisma polityczne
1904 – Rzeczy teatralne wydanie rozszerzone pt. Teatr. Wybór pism t. 1-2 1959
1905 – Podróże i polityka (t. 1 – 2)
kalendarium
1852 - 1853 - kształcił się w Krakowie
1853 - 1856 – kształcił się w Paryżu
1856 – kształcił się w Bonn
1863 – związał się z „Czasem”
1866 - wraz z J. Szujskim, S. Tarnowskim i L. Wodzickim współzałożyciel „Przeglądu Polskiego"
1866 – 1868 – kierownik artystyczny teatru krakowskiego
1869 - 1870 - poseł do Sejmu Krajowego galicyjskiego i deputowany do wiedeńskiej Rady Państwa
1871 - 1885 - dyrektor teatru krakowskiego
1878 - 1881 - współdyrektor wraz z J. Rychterem
1917 - 1918 - członek Izby Panów