Tadeusz Andrzej Bonawentura Kościuszko
(4 II 1746 Mereczowszczyzna koło Kossowa, Polesie – 15 X 1817 Solura, Szwajcaria)
generał, Najwyższy Naczelnik Sił Zbrojnych Narodowych w powstaniu 1794 roku
rodzina
syn Ludwika Tadeusza, miecznika brzeskiego, i Tekli z Ratomskich
brat Anny (ur. 1741, Piotrowa Estkowa), Józefa (ur. 1743), Katarzyny (ur. 1744, Żółkowska)
biogram
Najpierw uczył się u pijarów w Lubieszowie pod Pińskiem, dzięki protekcji Czartoryskich i przychylności Józefa Sosnowskiego, wojewody smoleńskiego i hetmana, został przyjęty do Szkoły Rycerskiej w Warszawie. Został chorążym i jako instruktor podbrygadier uczęszczał do powstałej w Szkole Rycerskiej Ecole de Genie, gdzie uczył się matematyki, rysunków oraz słuchał wykładów z taktyki i fortyfikacji polowej. Następnie wyjechał do Francji, gdzie uczył się architektury militarnej i cywilnej, artylerii, taktyki, rysunków i malarstwa.
Po powrocie do Polski zakochał się z wzajemnością w córce Józefa Sosnowskiego, Ludwice. Ojciec sprzeciwił się temu związkowi, i po podjętej przez Kościuszkę nieudanej próbie porwania ukochanej, zmusił córkę do poślubienia Józefa Lubomirskiego. W obawie przed zemstą hetmana Kościuszko odpłynął do Ameryki.
W Filadelfii wspólnie z Francuzem inż. Romone de L'ysle opracował plan fortyfikacji zabezpieczających miasto przed atakiem floty angielskiej, za co Kongres mianował go inżynierem z rangą pułkownika. Kierował budową umocnień i fortów nad rzeką Hudson, których nie mogli sforsować Anglicy, odznaczył się również przy oblężeniu Saratogi, wzniósł obwarowania w West Point, jako naczelny inżynier armii południowej organizował przeprawy przez rzeki Yadkin i Dan. Prowadził też oblężenie Ninety - Six i brał udział w bitwach pod Eutan Springs i Round.
Powrócił do Polski osiadając w swoim mająteczku Siechnowicze. Dzięki uchwale Sejmu Czteroletniego o aukcji wojska, Kościuszko uzyskał nominację na generała armii koronnej i dowódcę dywizjonu wielkopolskiego. Wobec narastającego zagrożenia rosyjskiego otrzymał zadanie zapewnienia bezpieczeństwa na Ukrainie. Będąc dowódcą jednej z trzech dywizji koronnych, w wojnie polsko - rosyjskiej jako straż tylna armii, opóźniał pościg korpusu generał Lewanidowa, umożliwiając księciu Poniatowskiemu odniesienie zwycięstwa pod Zieleńcami. Stoczył także zaciętą bitwę pod Dubienką z czterokrotnie silniejszym przeciwnikiem. Za zasługi w tej wojnie odznaczony został Złotym Krzyżem Virtuti Militari i awansowany na generał lejtnanta. Po przystąpieniu króla Stanisława Augusta Poniatowskiego do konfederacji targowickiej podał się do dymisji i wyemigrował do Lipska w Saksonii.
Wyznaczony na wodza powstania w Polsce przybył do kraju i po odbyciu rozmów z przedstawicielami konspiracji uznał przygotowania do powstania za niedostateczne, odroczył jego termin i dla niepoznaki wyjechał do Włoch. 23 marca 1794 roku dotarł nocą do Krakowa i 24 marca wczesnym rankiem udał się wraz z generałem Wodzickim do kościoła Kapucynów i tam w Domku Loretańskim poświęcone zostały szable obu oficerów. Następnie obaj przeszli przez furtę szewską na Rynek, gdzie o godzinie 10 Kościuszko złożył uroczystą przysięgę:
„powierzonej mi władzy na niczyj prywatny ucisk nie użyję, lecz jedynie dla ochrony całości granic, odzyskania samowładności Narodu i ugruntowania powszechnej wolności używać będę. Tak mi Panie Boże dopomóż i niewinna męka Syna Jego” (za Kraków, ulica imienia ...., Teresa Stanisławska – Adamczewska, Jan Adamczewski).
Potem przysięgał generał Wodzicki i wojsko. Główną kwaterę Kościuszko zorganizował w Szarej Kamienicy w Rynku Głównym 6. Korzystając z doświadczeń amerykańskich i francuskich chciał oprzeć powstanie na wysiłku zbrojnym całego narodu. Wzmocniwszy swe siły uzbrojonymi w kosy chłopami, podjął próbę przebicia się do Warszawy. Doceniając konieczność pozyskania chłopów wydał tzw. Uniwersały kościuszkowskie (pod Bosutowem, Winiarami i Połańcem) nadające włościanom walczącym w powstaniu wolność osobistą i ograniczające pańszczyznę. Wprowadził zasadę współdziałania różnych rodzajów broni oraz wojska regularnego z oddziałami z chłopów pospolitego ruszenia, stosował nowatorskie rozwiązania fortyfikacyjne i taktyczne.
Po klęsce pod Maciejowicami został ciężko ranny i dostał się do niewoli. Został osadzony w twierdzy Pietropawłowskiej w Petersburgu, z której, po śmierci Katarzyny II, uwolnił go car Paweł I.
Udał się do Ameryki, gdzie wydobył zaległy żołd oraz sporządził testament, przeznaczając pewne kwoty na wykup Murzynów i ich kształcenie.
W 1798 roku znalazł się w Paryżu z szacunkiem przyjmowany przez Polaków, ale nie zgodził się objąć dowództwa Legionów. Początkowo związał się z grupą umiarkowaną, zwolennikami Konstytucji 3 maja, ostatecznie przystąpił do Towarzystwa Republikanów Polskich.
Latem 1801 roku zamieszkał w Berville, posiadłości dyplomaty szwajcarskiego Józefa Zeltnera, gdzie spędził 14 lat. Zamieszkał w Solurze i tam zmarł (tam zostało jego serce, potem w Muzeum Polskim w Raperswilu). Jego zwłoki złożono w katedrze wawelskiej, serce sprowadzono do Polski (obecnie na Zamku Królewskim w Warszawie).
Imieniem Kościuszki nazwano najwyższy szczyt Australii, okręg w stanie Indiana, miasto w stanie Missisipi, wyspę u wybrzeży Alaski. W Krakowie usypano na jego cześć kopiec (u podnóża znajduje się kaplica Bł. Bronisławy z muzeum pamiątek kościuszkowskich).
Postać Kościuszki "bohatera dwóch narodów", stała się legendą i przedmiotem kultu w Polsce i Stanach Zjednoczonych. Już za życia stał się tematem wielu dzieł sztuki, bohaterem utworów literackich i muzycznych. Wydarzenia insurekcji kościuszkowskiej utrwalili na płótnach między innymi Jerzy i Wojciech Kossakowie, Jan Matejko, Franciszek Smuglewicz, Michał Stachowicz. Jego postać upamiętnili także Władysław Ludwik Anczyc, Maria Konopnicka, Józef Ignacy Kraszewski, Teofil Lenartowicz, Władysław Stanisław Reymont i inni. Imieniem Kościuszki nazwano ulicę w dzielnicy Zwierzyniec, na płycie Rynku Głównego umieszczona została tablica upamiętniająca miejsce przysięgi powstańczej.
wydał:
1800 - broszura Czy Polacy wybić się mogą na niepodległość?
1808 - praca o taktyce artylerii konnej Manoeuvres of Horse Artillery
kalendarium
1755–1760 – uczył się w szkole pijarów w Lubieszowie
1765 IX 20 – 1769 – studiował w Szkole Rycerskiej w Warszawie
1769-1774 - w Paryżu uzupełniał studia w zakresie inżynierii wojskowej, uzyskał stopień kapitana
1774 – latem powrócił do Polski
1775 X 20 – po raz pierwszy przyjechał do Krakowa jako kapitan Szkoły Rycerskiej, po przenocowaniu w kamienicy Liszkowskiej „Pod Orłem” w Rynku Głównym 45, wyjechał 21 do Drezna
1775 – wyjechał do Ameryki Północnej
1776-1783 - został pułkownikiem, walczył o niepodległość Stanów Zjednoczonych
1777 – odznaczył się przy oblężeniu Saratogi
1778-1780 – kierował budową twierdzy West Point
1783 – otrzymał awans na generała brygady
1784 - powrócił do Polski, osiadł w swoim majątku Siechnowicze
1789 - nominacja na generała armii koronnej
1791 VII 11 – przebywał w Chełmie
1792 – walczył w obronie Konstytucji 3 Maja w armii koronnej w wojnie polsko – rosyjskiej
1792 XII 13 – przybył do Krakowa po raz drugi pod nazwiskiem Tadeusza Biedy, mieszkał w zajeździe „Pod Opatrznością” w Rynku Głównym 47, spotkał się wtedy między innymi z generałem Wodzickim
1793 IX 10 – przybył do Krakowa pod nazwiskiem Milewski i zatrzymał się w Podgórzu, w gospodzie Majewskiego
1793 IX 11 – odbył naradę w Podgórzu z przedstawicielami konspiracji
1793 IX 15 - spotkanie pod Tyńcem z generałem Józefem Wodzickim, dowódcą dywizji małopolskiej
1794 III 23 – przybył do Krakowa, noc spędził w pałacyku Wodzickich na Piasku (dziś już nie istniejący)
1794 III 24 - przysięga na Rynku Głównym
1794 IV 1 - przemarsz z wojskiem przez Mogiłę, Pleszów i Wadów do Luborzycy, gdzie nastąpiła koncentracja oddziałów
1794 IV 4 - bitwa pod Racławicami
1794 IV 8 – na jeden dzień przybył do Krakowa gdzie przyjęty był z powszechnym wielkim entuzjazmem
1794 V 7 – ogłosił uniwersał połaniecki
1794 VI 6 - klęska pod Szczekocinami z rąk wojsk generała Denisowa
1794 VII 27 – IX 6 - obrona Warszawy
1794 X 10 – klęska w bitwie pod Maciejowicami
1795 - osadzenie w twierdzy Pietropawłowskiej
1796 - uwolnienie przez cara Pawła I
1817 - zwolnił z poddaństwa i uwłaszczył chłopów siechnowickich
1818 VI 23 - złożenie zabalsamowanych zwłok w krypcie św. Leonarda na Wawelu
1820-1823 - usypanie kopca w Krakowie
1909 – Kraków utrwalił jego imię w nazwie ulicy w VII dzielnicy Zwierzyniec biegnącej od al. Zygmunta Krasińskiego do brzegów Rudawy
1921 - ustawienie na jednym z bastionów wawelskich pomnika konnego, odlanego według wcześniejszego (1899 roku) projektu lwowskiego rzeźbiarza Leonarda Marconiego