Dzisiejsza data:

Iwo Odrowąż

Iwan lub Jan

(między 1170 a 1180 Końskie – 21 lipca 1229 Borgio koło Modeny)

biskup krakowski

rodzina

Jego ojciec Saul (w niektórych źródłach Paweł) – był synem Prandoty Starego, protoplasty małopolskiej gałęzi rodu Odrowążów.

biogram

           Iwo Odrowąż urodził się w magnackiej rodzinie Odrowążów. Była to rodzina pochodzenia czesko-morawskiego. Osiedlili się w Polsce; najpierw na ziemi opolskiej (miejscowość Odrowąż leżąca między Opolem a Koźlem nad Odrą), a później przy dalszym rozsiedlaniu - na ziemi sandomierskiej. Stąd też kilka mil na północ od Kielc powstała osada Odrowąż. W 1222 roku nazwana została Stary Odrowąż, ze względu na założony przed tą datą Nowy Odrowąż. Z tych właśnie okolic, a dokładnie z miejscowości Końskie (obecnie diecezja radomska) pochodził przyszły biskup krakowski – Iwo Odrowąż.

           Po ojcu i dziadku odziedziczył dość spory majątek w postaci posiadłości ziemskich, leżących między innymi w Sandomierszczyźnie, w okolicach Krakowa, ziemi sieradzkiej oraz na Kujawach.

           Studia zaczął Iwo od szkoły katedralnej w Krakowie. Po jej ukończeniu wyjechał do północnej Italii, do Vicenzy. Tam znajdowało się (czasowo przeniesione) bolońskie studium prawa. Po kilku latach pobytu w Polsce wyjechał ponownie na studia naukowe za granicę - tym razem do Paryża. Były to studia głównie teologiczne. Całkowity czas, który poświęcił na naukę trwał blisko dwadzieścia lat. Wszystkie odbyte studia, zarówno italskie, jak i francuskie, nie dały mu jednak tytułu mistrza (magistra). Nie przeszkodziło mu to jednak w dalszej karierze. Nie ulega przecież wątpliwości, że zdobył tam dość sporo wiedzy teologicznej, a przede wszystkim prawniczej.

           Zachowane zapiski Odrowąża (8 dokumentów) i Leszka Białego (kilka aktów) zostały wysoko oceniane przez współczesną historiografię, szczególnie pod względem umiejętności prawniczego ujmowania spraw i właściwej terminologii. Niewątpliwie wyróżnia to Odrowąża spośród innych kanclerzy i notariuszów tamtych czasów.

           Współczesna badaczka Z. Budkowa, przypisała Iwonowi bibliotekę, składającą się z 32 kodeksów (41 lub 43 tytuły) o treści: teologicznej, prawniczej i historycznej. Owa biblioteka znalazła się później w posiadaniu katedry krakowskiej. Księgozbiór ten powstał prawdopodobnie jako rezultat paryskich studiów, co wykazała analiza paleograficzna rękopisu.

           O początkach kariery Iwona Odrowąża niewiele wiadomo. W 1206 roku pojawił się już w kilku dokumentach - jako kanonik katedry krakowskiej oraz kanclerz księcia krakowsko-sandomierskiego – Leszka Białego. Książę nie posiadał i nie wykonywał praw zwierzchnich nad innymi książętami polskimi. Niemniej jednak podtrzymywał tytulaturę dawną uniwersalną książąt seniorów: <dux Poloniae>. Stąd też Iwon podpisywał się dumnie: <ego Ivo divina miseratione cancellarius Poloniae> (1213 rok). Takiego tytułu używał również wtedy, kiedy przebywał za granicą (1209 rok). Na tej godności pozostał do 1218 roku, piastując nadal stanowisko kanclerza katedry krakowskiej. Przypuszcza się, że stanowisko to pozyskał znacznie wcześniej, być może po pierwszej podróży naukowej do Paryża i może właśnie dzięki niej.

           Inicjatywie i zabiegom Iwona przypisuje się przywilej Leszka Białego na pierwszy kapitulny wybór biskupa w Polsce (1207 rok). W zamian za to papież Innocenty III wystawił temu księciu bullę protekcyjną, sankcjonującą jego panowanie na ziemi krakowskiej. W 1210 roku na mocy bulli tego samego papieża, ale zupełnie sprzecznej z poprzednią, została odnowiona zasada senioratu. Na krakowskim tronie zasiadał na kilka miesięcy ówczesny senior dynastii, książę raciborski, Mieszko Plątonogi. Być może dyplomatyczne zabiegi Iwona sprawiły, że po śmierci tego księcia Leszek Biały mógł powrócić znów do panowania w Krakowie.

           Wydaje się być bardzo prawdopodobny udział Iwona w kierowaniu polityką ruską, zwłaszcza że chodziło tu o ekspansję katolicyzmu rzymskiego na tereny, na których od dawna panowało wyznanie wschodnie. Być może owocem jego zabiegów było małżeństwo królewicza węgierskiego Kolomana z księżniczką księstwa krakowsko-sandomierskiego, Salomeą, córką Leszka Białego. Jego celem było uzgodnienie ekspansji polskiej i węgierskiej na terenie Rusi Czerwonej.

           Ważną rolę odegrał też Iwo w sporze między biskupem wrocławskim i ołomunieckim o granice diecezji. Został wyznaczony na arbitra przez papieża wraz z dwoma innymi biskupami, do rozstrzygnięcia tej sprawy.

           Okres kanonikatu i kanclerstwa, a później episkopatu Iwona przypadły na okres bardzo żywej i intensywnej działalności arcybiskupa Henryka Kietlicza. Jego celem było przeprowadzenie tzw. gregoriańskiej reformy kościoła w Polsce. Iwo był gorącym zwolennikiem tych reform. Polegały one na wprowadzeniu celibatu dla księży, zwolnieniu duchowieństwa spod kontroli sądów świeckich, wolności podatkowej w dobrach kościelnych i odsunięciu księcia od wpływu na wybór biskupa. Kanoniczny wybór biskupa dla diecezji krakowskiej był niewątpliwie owocem jego starań i zabiegów. Ponadto przywileje immunitetowe, wydane przez kilku książąt dla całego Kościoła, były sukcesem, w którego zdobyciu Iwon odegrał dużą rolę. Prócz tego Iwon uważał, że duchowieństwo diecezjalne wszelkie sprawy sporne powinno poddawać rozpatrzeniu organów kościelnych.

            Przełomową datą w biografii Iwo Odrowąża był rok 1218, kiedy to po ustąpieniu z biskupstwa krakowskiego Wincentego Kadłubka, kapituła katedralna wybrała właśnie jego na następcę.

           Podstawą tego wyniesienia mogły być jego drugie studia naukowe w Paryżu. Niewątpliwie znaczenie miała tu też wola księcia Leszka Białego, opinia i przychylność metropolity gnieźnieńskiego - Henryka Kietlicza, a przede wszystkim ambicja rodu Odrowążów. Konsekracja Iwona Odrowąża na biskupa odbyła się między 15 VIII a 28 IX 1218 roku, a dokona została przez arcybiskupa Kietlicza.

           Wkrótce jednak (22 III 1219 roku) zmarł Henryk Kietlicz, a wybór nowego metropolity spowodował pewne trudności. Wobec tego papież Honoriusz III sam wyznaczył następcę i powierzył tę godność biskupowi krakowskiemu – Iwonowi Odrowążowi. (04 XI 1219 roku). Iwo nie przyjął jednak nadanej mu godności. Zwrócił się do papieża o cofnięcie tej decyzji. Wobec tego papież pismem z 13 V 1220 roku polecił kilku prałatom Kościoła polskiego, by kapituła gnieźnieńska dokonała w ciągu 40 dni ponownego, kanonicznego wyboru nowego arcybiskupa. Na tę godność wybrany został jednogłośnie kanclerz księcia Władysława Laskonogiego – Wincenty z Czarnkowa.

           Iwo pozostał na tronie biskupim w Krakowie. Jednak już na początku 1223 roku (po niespełna pięciu latach pasterzowania) zwrócił się do papieża Honoriusza III z prośbą o przyzwolenie mu na ustąpienie ze stanowiska biskupa krakowskiego. Nie czekając na decyzję papieża przybrał <habitum regularem>. Jego kilkumiesięczny pobyt w klasztorze związany był niewątpliwie z zakonem kanoników regularnych w Mstowie (obecnie archidiecezja częstochowska), z którymi łączyły Iwona serdeczne stosunki. Był to jedyny klasztor tej reguły w diecezji krakowskiej. Niemniej jednak kapituła krakowska zwróciła się do papieża, by tej rezygnacji Iwona nie przyjął. Do tej prośby przyłączył się biskup wrocławski Wawrzyniec i wielu innych prałatów. Wobec tego papież cofnął przyjęcie rezygnacji. Po kilku miesiącach pobytu w mstowskim klasztorze, musiał powrócić do swojej funkcji – pasterza Kościoła krakowskiego, która sprawował aż do śmierci. Do końca życia nosił też przywdziany raz habit zakonny. Był zwolennikiem Henryka I Brodatego na tronie krakowskim, przeciwnikiem Konrada I Mazowieckiego.

           Rządy biskupie Iwona Odrowąża w diecezji krakowskiej trwały w sumie jedenaście lat (1218-1229) i był to czas bogaty zarówno w wydarzenia z życia kościoła, jak i polityczne.

          Ważną dziedziną działalności Iwona był jego udział w fundacjach kościołów (w Końskich, Luborzycy, Wawrzeńczycach, Dzierążni, Gołaczowie i Daleszycach oraz w Krakowie św. Ducha i św. Krzyża) i klasztorów diecezji krakowskiej. Wspierał równocześnie szpitale, jałmużnę na rzecz biednych, oświatę itp. Wsparł miedzy innymi klasztor cystersów w Sulejowie, w Wąchocku i opactwo w Mogile. Opactwo to, jako rodowa fundacja Odrowążów, należało do najbogatszych fundacji rycerskich. Druga fundacja Iwona – to klasztor dominikanów w Krakowie, a następnie szpital Św. Ducha w Prądniku Białym pod Krakowem. Bardzo hojny okazał się również Iwo dla klasztoru norbertanek w Imbramowicach, który był w połowie rodową fundacją Odrowążów.

           Po nagłej i tragicznej śmierci Leszka Białego Iwon brał żywy udział w pobożnych aktach za spokój jego duszy, towarzysząc księżnie Grzymisławie.

           Iwo udał się do papieża Grzegorza IX, który był jego kolegą i przyjacielem z czasów studiów w Paryżu, usuwając się tym samym z burzliwej sceny politycznej rozbitej monarchii piastowskiej. Po podróży z Perusjum do Rzymu, zachorował i w powrotnej drodze, w Modenie lub w Borgo koło Modeny, zmarł 21 VII 1229 r. Taką informację zanotował „Rocznik kapituły krakowskiej” - in exilio (na wygnaniu). Ciało biskupa sprowadził do Krakowa przeor tutejszego konwentu dominikanów Wincenty z Kielc i pochował w krakowskim kościele Św. Trójcy.

           W XV i XVI wieku szerzył się kult Iwo Odrowąża, który od XVII wieku w literaturze dominikańskiej jest nazywany błogosławionym. W kościele Św. Trójcy jest jego portret z 1750 roku oraz wyobrażenie na kopii malowidła wykonanej przez J. Bogackiego w 1851 roku. W kościele Św. Krzyża jego postać widnieje na kopii polichromii z 2. połowy XVI wieku (wykonana w latach 1897-1898).

kalendarium

1206 - został kanonikiem krakowskim
1206-1218 - był kanclerzem księstwa krakowsko - sandomierskiego Leszka Białego
1208 - nakłonił księcia do zgody na pierwszy w Polsce kanoniczny wybór biskupa krakowskiego Wincentego Kadłubka, za co Leszek Biały otrzymał potwierdzenie bullą papieską swych praw senioralnych 

1209-1212? - studiował prawo w Vicenzy we Włoszech
1215 - był członkiem delegacji polskiej na IV Sobór Laterański
1218 - został biskupem krakowskim
1219-1220 - przebywał w Rzymie
1219 XI 4 - wyznaczony został przez papieża Honoriusza III na arcybiskupa gnieźnieńskiego, jednak odmówił przyjęcia tego urzędu
1220 - przekonał św. Dominika do sprowadzenia dominikanów do Polski. Grupę towarzyszy z Jackiem Odrowążem na czele skierował do nowicjatu w Bolonii. Tych właśnie pierwszych braci osiedlił przy kościele św. Trójcy w Krakowie
1220-1224 - jako biskup krakowski, wybudował we wsi Końskie kościół pod wezwaniem św. Mikołaja, ustanawiając w Końskich parafię
1222 - w Kacicach koło Słomnik założył klasztor cystersów, których następnie przeniósł do Mogiły
1223 - wstąpił do zakonu kanoników regularnych, nie został jednak zwolniony z posługi biskupiej
1223 III 12 - dokonał poświęcenia bazyliki św. Trójcy
1223 - erygował nową parafię przy kościele NMP
1223 - dzięki jego staraniom, do Polski sprowadził się z Bolonii zakon dominikanów, z pierwszym polskim zakonnikiem Jackiem Odrowążem
1224 - sprowadził zakon duchaków na Prądnik i powierzył im opiekę nad szpitalem
1227 - obronił podważane przez biskupów wrocławskich drugie po metropolicie gnieźnieńskim miejsce w episkopacie polskim
1229 - ufundował kościół w Daleszycach
1937 - jego imieniem w dzielnicy Łobzów nazwano ulicę, która wychodzi z ulicy Wrocławskiej, biegnie wzdłuż murów okalających Szpital Wojskowy i dochodzi do ulicy Składowej 

źródła: 

Encyklopedia Krakowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–Kraków 2000