Jan Haller

(około 1467 Rothenburg ob der Tauber, Bawaria – 7 lub 8 X 1525 Kraków)

drukarz, księgarz i kupiec

rodzina

pochodzenia niemieckiego, protoplasta polskiego rodu Hallerów
syn Jana

poślubił Barbarę Kunosch, córkę kuśnierza

dzieci: Franciszek (1500 – 1527), pisarz miejski krakowski; Stefan, który poślubił Katarzynę Langk

biogram

           Podjął studia w Akademii Krakowskiej, ale stopnia naukowego nie uzyskał. Osiedlił się w Krakowie, ożeniony z córką bogatego kuśnierza wszedł do krakowskiego patrycjatu, został ławnikiem, a następnie rajcą miejskim.
           Był urodzonym handlowcem. Prowadził interesy w różnych dziedzinach. Między innymi sprowadzał z Węgier woły, cynę, miedź i wino. Szybko doszedł do dużej fortuny i rozpoczął działalność nakładową. Nawiązawszy kontakty z drukarzami zagranicznymi (z Georgiem Stuchsem w Norymberdze, W. Stoecklem z Lipska i z A. Mancjuszem z Wenecji) wydawał swoim kosztem głównie księgi liturgiczne i uniwersyteckie podręczniki.
Jednym z jego partnerów w interesach był również wędrowny majster drukarski Kasper Hochfeder z Metzu - drukował na rynek polski między innymi dzieła starożytnych myślicieli, prace matematyczne, prawne itp.
           Zachęcony znacznym zyskiem postanowił stworzyć własną oficynę drukarską. Sprowadził do Krakowa Hochfedera, zawiązał z nim spółkę i stworzył drukarnię (ponieważ nie był drukarzem, a jedynie przedsiębiorcą, zmuszony był zatrudniać do kierowania pracami drukarskimi fachowców).
Szybko stał się jedynym wydawcą ksiąg liturgicznych dla kleru kapituły krakowskiej.
           Wystarał się o przywilej króla, Aleksandra Jagiellończyka, zabraniający komukolwiek drukowania lub sprowadzania z zagranicy tych dzieł, które on wytłoczył u siebie. Wkrótce potem spłacił wspólnika i stał się samodzielnym właścicielem drukarni, a Hochfeder objął stanowisko kierownika i jeszcze przez 5 lat dla niego pracował. Kupił młyn papierniczy na Prądniku Duchackim koło Krakowa, a także księgarnię w mieście. Zawarł również umowę z introligatorami, Piotrem Waldem i Henrykiem Süssemondem, zapewniając sobie oprawę wszystkich książek, które drukował, w ten sposób zmonopolizował rynek drukarski w Małopolsce. Wyrabiał papier, zadrukowywał go, oprawiał, a w końcu sprzedawał jako książkę we własnej księgarni. Nie mając konkurencji, sam zaspokajał potrzeby trzech wielkich instytucji: uniwersytetu, kościoła i dworu królewskiego.
           Najwspanialszym dziełem jego oficyny jest wydany pierwszy zbiór prawa polskiego Jana Łaskiego "Commune inclyti Poloniae regni privlegum", zwany potocznie "Statutami Łaskiego". Jest to pierwsza polska książka ilustrowana. Ozdobiono ją drzeworytami przedstawiającymi między innymi obrady Senatu pod przewodnictwem króla Aleksandra Jagiellończyka oraz kanclerza Jana Łaskiego. Część nakładu wytłoczono dla dostojników państwowych na pergaminie i ręcznie pokolorowano. W "Statutach Łaskiego" po raz pierwszy drukiem opublikowano tekst Bogurodzicy - polskiego średniowiecznego hymnu.
           Poeta i filolog, Wawrzyniec Korwin, utrzymujący bliskie kontakty z Kopernikiem, wydał u Hallera listy scholastyka Teofilakta Symokratty, które Kopernik przetłumaczył z greki na łacinę. W przedmowie do tego dzieła zamieszczony został wiersz Korwina, w którym mowa jest o nowym systemie heliocentrycznym Kopernika. Jest to pierwsza opublikowana na ten temat informacja. Warto jeszcze wspomnieć o „Brewiarzu krakowskim”, w którym wymieniono po raz pierwszy po polsku nazwy miesięcy.
           Wydawano u niego dzieła między innymi Jana z Głogowa, Michała z Wrocławia, Jana ze Stobnicy, Jana z Oświęcimia, Wawrzyńca Korwina, Erazma z Rotterdamu, J. Dantyszka, Pawła z Krosna, Horacego, Cycerona, Wergiliusza, a także wiele druków muzycznych.
           Drukarnia posiadała 17 kompletów pism, 16 serii inicjałów oraz 145 drzeworytów o różnej wartości artystycznej, wykonanych przeważnie w Krakowie. W swej oficynie wydał 260 druków (ponad 225 zachowanych do dziś pozycji), były to brewiarze, mszały, utwory poetyckie, podręczniki, rozprawy, agendy, kalendarze i żywoty świętych. Używał sygnetu drukarskiego z własnym monogramem.
           Jego imieniem nazwano ulicę w dzielnicy Swoszowice (Kosocice) prowadzącą od ulicy Romana Żelazowskiego do ulicy Kosocickiej.

wybrane druki:

1503 - Missale Wratislaviense z notacją gotycką
1506 I 27 - wydrukował na pergaminie Statut Łaskiego

1508? - przypisuje mu się druk pierwszej książki w języku polskim (anonimowa Historyja umęczenia Jezusa)
1509 - wydał Theophilacti Scolastici Simocatti Epistole morales, rurales at amatoriae, interpretatione latina (Teofilakta scholastyka Symokatty listy obyczajowe, sielskie i erotyczne w przekładzie łacińskim)
1517 - traktat Sebastiana z Felsztyna Opusculum musicae compilatum
1518 - traktat Sebastiana z Felsztyna Modus regulariter accentuandi
1518 - Psalterium secundum morem Ecclesiae Cracoviensis
1521 - Chronica Polonorum Macieja Miechowity

kalendarium

1482 - immatrykulował się w Akademii Krakowskiej
1491 - poślubił Barbarę Kunosch
1491 - przyjął krakowskie prawo miejskie
1494 - nawiązał kontakty z drukarzami niemieckimi i rozpoczął działalność nakładową
1501 - został ławnikiem
1503 - sprowadził z Metzu K. Hochfedera
1505 - przejął oficynę Hochfedera
1505 IX 30 - otrzymał przywilej królewski na wyłączność druków państwowych
1505 - 1525 - wytłoczył 239 znanych dziś druków
1506 I 27 - zakończono druk Statutu Jana Łaskiego
1508 - został rajcą miejskim
1510 - zakupił papiernię w Prądniku koło Krakowa
1515 - doszło do fuzji zakładu Hallera z nowo powstałą oficyną jego późniejszego konkurenta, Floriana Unglera
1517 - po sporze z innymi drukarzami krakowskimi zrzekł się przywileju wyłączności druku i sprzedaży podręczników uniwersyteckich i rozpraw profesorów Alma Mater