Elżbieta Habsburżanka

Austriaczka

(9 czerwca lub 9 lipca 1526 Linz, Austria – 15 czerwca 1545 Wilno)

królowa polska i wielka księżna litewska

rodzina

córka arcyksięcia austriackiego (króla Czech i Węgier) Ferdynanda I (od 1556 cesarza) i Anny Jagiellonki, ostatniej królowej Czech i Węgier
siostra Katarzyny Austriaczki
pierwsza żona Zygmunta II Augusta

biogram
         Z portretu Łukasza Cranacha Młodszego patrzy na nas Elżbieta Habsburżanka, pierwsza żona Zygmunta Augusta.
          Twarz o delikatnych rysach, jasnej cerze, dużych i bystrych błękitnych oczach, trochę wydatnym nosie i lekko wysuniętą dolną szczęką. Odznacza się zgrabną sylwetką. (Jędrzejewski s.113-114) Natomiast kasztelan Piotr Opaliński tak mówi o urodzie Elżbiety: "celuje nad inne z piękności i z układu". Zachowało się sporo źródeł podkreślających urodę Habsburżanki. Są jednak i takie, które każą się poważnie zastanowić, czy nie była to czasem wyłącznie umiejętność sprawnego nakładania makijażu i dobieraniu strojów, nie zaś wrodzone piękno. Profesor Maria Bogucka wprost określiła Elżbietę mianem "nieapetyczna".
           Dzieciństwo i młodość spędziła głównie w Linzu, Wiedniu i Innsbrucku wraz z licznym rodzeństwem odebrała katolickie, surowe, staranne wychowanie. Mimo że od kolebki przygotowywana do ślubu z Zygmuntem, zadziwia fakt, że nie uczono jej języka polskiego. (Prawdopodobnie było to celowe działanie - pod pretekstem, że młodej królowej niezbędny jest tłumacz, chciano umieścić na dworze polskim jeszcze jednego szpiega.) Po uroczystościach ślubnych przez ponad dwa tygodnie trwały turnieje, wystawne przyjęcia, gonitwy rycerskie. Zorganizowane z przepychem zaślubiny i bogate dary nie przyniosły szczęścia młodej parze.
           Elżbieta nie pociągała Zygmunta - była niedoświadczona i mało błyskotliwa. Zahukana i zastraszona 17-latka, której sytuację pogarszała nieuleczalna choroba - epilepsja i chory układ oddechowy. Król uważał żonę za odpychającą, co miało ponoć swoje korzenie w ataku epilepsji podczas nocy poślubnej. Małżeństwo było pasmem poniżeń i szykan, których jej nie szczędzono, była zwalczana przez Bonę, lekceważona przez króla.
           Nie zapisała się w sferze polityki, nie miała dzieci i nie odegrała ważnej roli. Znana natomiast miała być jej pobożność i dobroć, czego dowodem był chociażby fakt, że wśród ludu panował szczery żal po jej śmierci.
           Zmarła w Wilnie, wycieńczona kilkunastoma napadami padaczki, przeżywszy zaledwie 19 lat.
           Spoczęła w katedrze wileńskiej.

kalendarium

1530 XI 10 - 11 - na zjeździe w Poznaniu kanclerz Szydłowiecki doprowadził do podpisania wstępnej umowy małżeńskiej Zygmunta Augusta z Elżbietą
1531 VIII 24 - papież Klemens VII wydał dyspensę zezwalającą na ich ślub (dopuszczała małżeństwo w przypadku pokrewieństwa trzeciego stopnia - byli spokrewnieni ze sobą w drugim stopniu, chciała to wykorzystać Bona do rozwiązania ich małżeństwa)
1538 VI 16 - we Wrocławiu została podpisana umowa małżeńska przez Jana Dantyszka i Janusza Latalskiego
1538 VII 17 - w Innsbrucku odbyły się zaręczyny - Latalski wręczył dwunastoletniej narzeczonej w imieniu Zygmunta Augusta złoty pierścień
1543 IV 21 - Elżbieta opuściła Wiedeń i udała się do Polski
1543 V 5 - przybyła do Krakowa, ubrana w złocistą suknię, jechała w złoconym powozie zaprzężonym w osiem siwków okrytych purpurowym aksamitem
1543 V 6 - została żoną Zygmunta Augusta i królową Polski
1543 VIII 8 - wraz z królem i Boną udali się do Niepołomic
1544 V 17 - papież Paweł III wydał nowy dokument zawierający pożądane dla małżeństwa sformułowanie
1544 X 22 - odbyła z mężem uroczysty wjazd do Wilna
1545 VIII 24 - odbył się pogrzeb królowej w katedrze wileńskiej, w kaplicy św. Kazimierza, pochowana obok grobowca króla Aleksandra

źródła

Duczmal Małgorzata, Jagiellonowie, Kraków 1996 

Janicki Kamil, Damy złotego wieku. Prawdziwe historie. Kraków 2014

Jędrzejewski Przemysław, Elżbieta Austriaczka – królowa polska i wielka księżna litewska (1526-1545), Kraków

Encyklopedia Krakowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–Kraków 2000