Józef Hutten - Czapski

(3 IV 1896 Praga – 12 I 1993 Maisons – Laffitte, Francja)

malarz, pisarz, krytyk sztuki i literatury, publicysta

rodzina

syn Jerzego hrabiego Hutten - Czapskiego (1861-1930) i Józefy Leopoldyny z hr. Thun-Hohenstein (1867 - 1903)
wnuk hrabiego Emeryka Huttena-Czapskiego

rodzeństwo:

Leopoldyna Elżbieta (1887 – 1969), mąż: 1. Leon Łubieński (1861 – 1944), senator II RP, 2. Aleksander Hoffman (1890 – 1964)

Elżbieta Maria (1888 – 1972)

Karolina Maria (1891 – 1967), mąż: Henryk Jan Przewłocki (1884 – 1946)
Maria Leopoldyna (1895 – 1981)

Stanisław Gedeon (1898 – 1959), żona Werena Narkiewicz – Jodko (1909 - )

Róża Maria (1901 – 1986), mąż: Ignacy Emil Plater – Zbyrek (1893 – 1973)

biogram

           Dzieciństwo spędził w rodzinnym majątku, w Przyłukach pod Mińskiem Litewskim. Wyrastał w kulturze kosmopolitycznej, zdobył gruntowną znajomość języków polskiego, niemieckiego i francuskiego. Ukończył gimnazjum w Petersburgu rozpoczął studia na wydziale prawa tamtejszego uniwersytetu, by przerwawszy je, po roku wstąpić do carskiego Korpusu Paziów, przekształconego wkrótce w przyspieszony kurs oficerski. Jako elew tej szkoły mieszkał u swego wuja barona Aleksandra M. Meyendorffa wywodzącego się z arystokratycznej rodziny nadbałtyckiej, profesora prawa, posła do Dumy.
           Wziął udział w wojnie polsko - rosyjskiej 1920 roku, otrzymał order Virtuti Militari i dosłużył się stopnia podporucznika.
           Po zakończeniu wojny studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie u J. Pankiewicza, a następnie wyjechał wraz z kapistami do Paryża.
           Po powrocie do kraju związany był z Instytutem Propagandy Sztuki, "Głosem Plastyków" i tygodnikiem "Wiadomości Literackie".
           Zmobilizowany we wrześniu 1939 roku dostał się do niewoli radzieckiej i więziony był w łagrach w Rosji (między innymi w Starobielsku i Griazowcu koło Wołogdy). Wstąpił do Armii Andersa i jako oficer Armii Polskiej w ZSRR poszukiwał zaginionych oficerów, potem wraz II Korpusem Polskim odbył kampanię włoską.
            Po wojnie na stałe mieszkał w Paryżu, gdzie współpracował z pismami emigracyjnymi i francuskimi. Był współzałożycielem i współredaktorem paryskiej Kultury.
           W malarstwie nawiązywał do postimpresjonizmu. Używając nasyconych barw i kontrastowych zestawień kolorystycznych, uzyskiwał efekt silnej ekspresji i groteski. Malował portrety, pospolite wnętrza, martwe natury i pejzaże.
Jego siostrzenica E. Colin-Łubieńska ofiarowała Muzeum Narodowemu w Krakowie spuściznę po artyście.

            "Był człowiekiem niesłychanej szlachetności, wielkiej czułości i nadzwyczajnej wrażliwości. [...] Uwielbiał i przeżywał czytanie. Tego już dzisiaj się nie spotyka: tak niesłychanie przejętego czytelnika. Książka, która mu się podobała, była dla niego wielkim przeżyciem. Często potrafił czytać na głos, zwłaszcza Norwida, którego uwielbiał."

Herling-Grudziński

            "Opuszczając Rosję Sowiecką, wyniosłem poczucie nieoddychalnej, dławiącej atmosfery, nie dlatego, że tam zmarli z głodu lub zostali zamordowani ludzie bardzo mi bliscy, że wyginęły tam setki tysięcy rodaków, ale że to był kraj milczenia. Że nie tylko jest tam krzywda człowieka, wyzysk i zło, [...] ale że tam nie można było nawet krzyknąć, zaprotestować, na zbrodnie palcem wskazać, że tam nie wolno było nikomu wychodzić poza optymistyczny frazes stało legcze żit’, ja drugoj takoj strany nie znaju itd., każde słowo stawiające pod znakiem zapytania prawa i moralność Związku lub jakiekolwiek rozporządzenie wyższej władzy, jest tym [słowem], za którym idzie taka czy inna likwidacja człowieka".

Józef Czapski, szkic „Za słowo”, 1948

znane obrazy:
1930 - Martwa natura
1934 - 1935 - Tramwaj
1937 - Opera Leśna w Sopocie
1937 - Żółty szal
1937 - Lustra
1952 - Robotnik

1953 - Patricia Newey w „Tosce”
1955 - Ślepiec
1956 - Czerwona kawiarnia
1960 - Człowiek w poczekalni

1964 - Schody

1965 - Wózki na dworcu

1965 - Angielski dworzec

1967 - Loże z dwiema głowami
1967 - Pociąg podmiejski

1974 - Autoportret

1980 - Dom starców
1981 - Bilard elektryczny

1982 - U okulisty
1985 - Martwa natura z owocami i karafki
1987 - Dwie białe miseczki

1988 - Schody w Au Sel Fin

1988 - Konsola z martwą naturą

1988 - Karafka i biała pościel

1989 - Biała martwa natura

głośne książki wspomnieniowe:
1944 - Wspomnienia starobielskie
1949 - Na nieludzkiej ziemi

o poszukiwaniach oficerów:
1981 - Tumult i widma
1993 - Wyrwane strony

eseje na temat sztuki, religii i polityki:
1960 - Oko
1983 - Patrząc
1986 - Dzienniki - wspomnienia - relacje
1990 - Czytając
1991 - Swoboda tajemna

artykuły krytyczne i programowe poświęcone koloryzmowi:

1936 - Józef Pankiewicz. Życie i dzieło. Wypowiedzi o sztuce
1937 - O Cézannie i świadomości malarskiej
kalendarium

1915 - 1916 - studiował prawo na uniwersytecie w Petersburgu
1917 IX - zgłosił się na ochotnika do I Pułku Ułanów Krechowieckich formowanego w Mińsku
1918 - 1919 - studiował malarstwo w warszawskiej ASP u Stanisława Lentza
1919 - 1921 - wziął udział w wojnie polsko - bolszewickiej
1921 - 1924 - studiował w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, między innymi u Wojciecha Weissa i u Józefa Pankiewicza
1922 - otrzymał order Virtuti Militari

1923 – wraz z grupą przyjaciół założyli Komitet Paryski (K.P.) – odtąd przylgnęła do nich nazwa kapistów
1924 - pod patronatem Pankiewicza wraz z grupą jego uczniów (między innymi Janem Cybisem, Arturem Nachtem-Samborskim, Piotrem Potworowskim) wyjechał do paryskiej filii ASP

1926 – po przebytym tyfusie udał się do Londynu na rekonwalescencję

1928 I – napisał entuzjastyczny esej o Prouście dla krakowskiego „Przeglądu Współczesnego”
1931 - 1939 - wrócił do Polski i związał się z Warszawą
1932 - otrzymał order Virtuti Militari
1935 - pracował w Paryżu nad książką o Józefie Pankiewiczu
1939 IX - został zmobilizowany
1939 IX 27 - wzięty do niewoli w miejscowości Chmielek
1939 - 1941 - więziony w obozach jenieckich ZSRR - internowany w Starobielsku, Pawliszczew Borze i Griazowcu pod Wołogdą
1939 - otrzymał Odznakę I Pułku Ułanów Krechowieckich
1941 - na mocy układu Sikorski - Majski, wstąpił do tworzonych w Tockoje Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR (Armia Andersa)

1942 IV – przez generała Andersa mianowany został szefem Wydziału Propagandy i Informacji
1945 - przybył do Rzymu
1946 - osiadł we Francji, gdzie związał się ze środowiskiem Instytutu Literackiego
1947 - zamieszkał (do śmierci) w domu - redakcji "Kultury" w Maisons-Laffitte przy avenue de Poissy 91
1947 - otrzymał Krzyż Pamiątkowy Monte Cassino
1950 - współorganizował Kongres Wolności Kultury w Berlinie

1957 – na fali Październikowej odwilży miał wystawę w Krakowie i Poznaniu, do Warszawy już nie zdążyła dojechać
1960 - otrzymał nagrodę malarską Fundacji A. Jurzykowskiego
1972 - otrzymał nagrodę literacką Fundacji im. A. Godlewskiej w Zurychu za twórczość pamiętnikarską (wespół z Marią Czapską)
1982 - otrzymał nagrodę pisarską Stowarzyszenia Kombatantów w Londynie
1985 - otrzymał nagrodę im. S. Badeniego (Wielka Brytania)
1988 - powstał film dokumentalny Józef Czapski - świadek historii

1990 VI 30 – w Musee Jenisch w Vevey pod Lozanną odbyło się otwarcie wielkiej wystawy J. Czapskiego. Wystawiono 96 płócien, 2 akwaforty, 4 rysunki, 4 tomy dziennika
1990 - otrzymał Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
1990/1991 - otrzymał nagrodę ZPAP imienia Jana Cybisa
1992 - otrzymał tytuł profesora honorowego Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie
1993 I 15 - został pochowany na cmentarzu w sąsiadującej z Maisons-Laffitte miejscowości Le Mesnil-le-Roi, obok zmarłej w 1981 roku siostry Marii