Dzisiejsza data:

Tadeusz Banachiewicz

(13 II 1882 Warszawa – 17 XI 1954 Kraków)

matematyk, astronom, geodeta

rodzina

wywodził się z rodziny ziemiańskiej
syn Artura (około 1840-1910) i Zofii z Rzeszotarskich (około 1852-1920)

brat Ignacego Jana

biogram

           Ukończył z wyróżnieniem studia matematyczno-fizyczne na Uniwersytecie Warszawskim i astrofizykę na Uniwersytecie w Getyndze. Jeszcze w okresie studiów, na podstawie obserwacji, wyliczył, że 19 IX 1903 roku planeta Jowisz zakryje gwiazdę stałą BO-606191, zawiadomił o tym telegraficznie Centralne Biuro Astronomiczne w Kilonii, rozpoczynając tym samym swoją twórczość naukową. Był członkiem Towarzystwa Naukowego w Warszawie.
            Po pięcioletniej pracy w obserwatorium astronomicznym Engelhardta habilitował się w Kazaniu, został dyrektorem obserwatorium w Dorpacie.
Zamieszkał i pracował w Krakowie, będąc długoletnim dyrektorem obserwatorium astronomicznego UJ, zorganizował systematyczne obserwacje gwiazd zmiennych zaćmieniowych. Prowadził ożywioną działalność naukową: był członkiem PAU, założył Towarzystwo Astronomiczne, założył czasopismo "Acta Astronomica", organizował wyprawy naukowe do USA, Grecji, Japonii, na Syberię, był wiceprezesem Międzynarodowej Unii Astronomicznej.
            W czasie Sonderaktion Krakau został aresztowany i wywieziony na trzy miesiące do obozu w Sachsenhausen. Po powrocie do Krakowa wykładał w tajnym Uniwersytecie Jagiellońskim.
           Zajmował się zagadnieniami mechaniki nieba, astronomii sferycznej (astrometria) i geodezji. Dokonał obliczenia ruchu Plutona (planety odkrytej rok wcześniej przez C.Tombaugha).
           Opublikował ponad 200 prac naukowych z zakresu mechaniki nieba i geodezji, obserwował gwiazdy zmienne, przeprowadzał pomiary położeń planetoid (jedna została nazwana jego imieniem), wykonał pomiary libracji (niewielkie ruchy wahadłowe) Księżyca (jeden z kraterów znajdujących się na niewidocznej stronie został nazwany jego imieniem), obserwował gwiazdy zaćmieniowe.
           Jest twórcą rachunku krakowianowego, który uprościł obliczenia astronomiczne i geodezyjne, zmniejszając liczbę działań i redukując tym samym możliwość popełnienia pomyłki; rachunek ten ułatwiał rozwiązywanie równań liniowych z wieloma niewiadomymi.
           Jego imieniem nazwano krater na Księżycu oraz jedną z planetoid (nr 1286).
           Pochowany na cmentarzu Rakowickim, po roku zwłoki profesora, na własną odpowiedzialność, przeniósł do Krypty Zasłużonych na Skałce jego uczeń doc. dr Kazimierz Kordylewski. Jego szczątki znajdują się w sarkofagu wykonanym przez Franciszka Łuczywo z medalionem w brązie według projektu Karola Hukana.
           Miasto upamiętniło postać uczonego nazywając jego imieniem ulicę w dzielnicy Swoszowice (Opatkowice), gdzie łączy ona ulicę Doktora Judyma z ulicą Narvik.

wybrane prace:

1903 - Zakrycie przez Jowisza gwiazdy BD 60 6191
1959 - monografia Rachunek krakowianowy

kalendarium

1900 - ukończył z medalem srebrnym V-te gimnazjum w Warszawie
1904 - ukończył studia astronomiczne na Wydziale Fizyczno-Matematycznym Uniwersytetu Warszawskiego
1906-1907 - studiował w Getyndze
1907-1908 - studiował w Pułkowie
1908-1909 - pełnił obowiązki astronoma - obserwatora w Warszawie
1910 - studiował w Uniwersytecie Moskiewskim
1910-1915 - pracował w Obserwatorium Engelhardta przy Uniwersytecie w Kazaniu
1911 - przepowiedział dla Ameryki Południowej zakrycie gwiazdy o nazwie 6G Librae przez satelitę Jowisza - Ganimedesa oraz prowadził różne prace mające na celu głównie wyznaczenia siły ciężkości 1915 - habilitował się na Uniwersytecie w Kazaniu
1915-1918 - pracował w Uniwersytecie Dorpackim, gdzie habilituje się ponownie po obronie rozprawy "Trzy szkice z teorii refrakcji"
1918 III - został profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Dorpackiego
1918 V - otrzymał propozycje objęcia stanowiska profesora w Krakowie
1918 VII - otrzymał propozycje objęcia stanowiska profesora w Woroneżu
1918 X - 1919 III - pełnił obowiązki zastępcy profesora geodezji w Politechnice Warszawskiej
1919 III - przybył do Krakowa i zostaje profesorem zwyczajnym UJ i Dyrektorem Astronomicznym UJ
1920 V 28 - został członkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności
1922 - założył stację astronomiczną na wzgórzu Łysina w paśmie Lubomir

1922 - został wydawcą i redaktorem naczelnym "Rocznika Astronomicznego Obserwatorium Krakowskiego"
1923 - zaczął z jego inicjatywy wychodzić "Dodatek Międzynarodowy do Roczników Obserwatorium Krakowskiego"
1923-1934 - był prezesem Polskiego Towarzystwa Astronomicznego
1925 - stworzył podwaliny rachunku krakowianowego, który pozwalał w istotny sposób uprościć obliczenia w astronomii i geodezji
1925 - zapoczątkował wydawanie pisma naukowego "Acta Astronomica"
1926 - został Komandorem orderu II klasy "Białej Róży" finlandzkiej
1927 - zaprojektował chronokinematograf, który używany był w czasie zaćmień Słońca
1927, 1932, 1936 i 1954 - organizował wyprawy naukowe do USA, Grecji, Japonii, na Syberię w celu obserwacji całkowitych zaćmień Słońca
1928 - otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Warszawskiego
1932-1938 - był wiceprezydentem Międzynarodowej Unii Astronomicznej
1938 - otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu Poznańskiego oraz brązowy medal za długoletnią służbę w UJ
1939 XI 6 - został aresztowany wraz z profesorami UJ w czasie Sonderaktion Krakau
1940 II 9 - wrócił z obozu w Sachsenbausen
1945-1951 - był profesorem i kierownikiem Katedry Geodezji Wyższej i Astronomii na Wydziałach Politechnicznych AGH
1946 - został członkiem Royal Astronomical Society
1948 - otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu w Sofii
1949 - powstał rękopis "Rachunku krakowianowego"
1952 - został członkiem tytularnym Polskiej Akademii Nauk
1953 - pozyskał od władz wojskowych Fort Skała na Bielanach jako nową stację zamiejscową
1953 - uzyskał doktorat nauk matematycznych
1954 - jego staraniem w obserwatorium Fort Skała uruchomiono pierwsze w Polsce obserwacje radioastronomiczne
1955 XI 11 - został pochowany w Krypcie Zasłużonych na Skałce
1982 - w budynku Obserwatorium Astronomicznego przy ulicy Kopernika 27 odsłonięto tablicę ku jego czci
1983 - wydany został znaczek pocztowy dla uczczenia jego pamięci