Jerzy Bajan

(4 V 1901 Lwów – 27 VI 1967 Londyn)

pilot wojskowy i sportowy, pułkownik Wojska Polskiego

rodzina

syn Felicjana (1865 – 1914), architekta i Zofii, urzędniczki

brat Mariana i Małgorzaty, która poślubiła Zygmunta Prószyńskiego

mąż Marii

biogram

           W latach szkolnych działał w młodzieżowych organizacjach niepodległościowych, jako niepełnoletni gimnazjalista wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej. Brał udział w obronie Lwowa i w wojnie polsko - radzieckiej. Początkowo służył w kawalerii, a następnie w piechocie.
           Przeniósł się do lotnictwa, ukończył Oficerską Lotniczą w Grudziądzu i został pilotem w Pułku Lotniczym w Krakowie. Zainteresował się akrobacją lotniczą, jako pilot myśliwski utworzył czteroosobowy zespół akrobacyjny (z por. Bronisławem Kosińskim, kpr. Stanisławem Mackiem i kpr. Karolem Pniakiem), w czasie pokazów występowało jednocześnie tylko trzech pilotów - „Trójka Bajana”. Wielokrotnie brał udział w wielu imprezach lotniczych, konkursach i międzynarodowych zawodach lotniczych.
           Na nowym polskim samolocie RWD-9 „Jan Śniadecki” (ufundowanym ze składek społeczeństwa województwa krakowskiego) zajął, wraz z mechanikiem Gustawem Pokrzywką, pierwsze miejsce w międzynarodowych zawodach samolotów turystycznych Challenge IV (Challenge Internationale des Avions de Tourisme) zdobywając puchar Challenge na własność.
           Po odbyciu studiów w Wyższej Szkole Lotniczej został mianowany komendantem Szkoły Podchorążych Lotnictwa w Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa w Dęblinie w tzw. „Szkole Orląt”. Ranny w kampanii wrześniowej przedostał się przez Francję do Wielkiej Brytanii, gdzie wstąpił do Polskich Sił Powietrznych na Zachodzie. Mimo częściowo bezwładnej lewej ręki, latał w specjalnie przystosowanej maszynie, organizował i szkolił polskie dywizjony. W czasie II wojny światowej wykonał łącznie 28 lotów bojowych i 4 operacyjne, za co odznaczony został dwukrotnie Krzyżem Walecznych. Za wybitną służbę przed wojną odznaczony był ponadto Krzyżem Kawalerskim i Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Medalem Niepodległości, Srebrnym Krzyżem Zasługi, a także szwedzkim Królewskim Orderem Miecza IV klasy, bułgarskim Orderem św. Aleksandra i Orderem Korony Rumuńskiej IV klasy.
           Po katastrofie samolotu gen. Sikorskiego w Gibraltarze był przez Inspektorat Lotnictwa powołany do polskiej pięcioosobowej komisji badającej wypadek (protokół jest w Instytucie Historycznym i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie).
           Po wojnie pozostał na emigracji, zamieszkał w Londynie, utrzymywał się z renty. Działał w Stowarzyszeniu Lotników Polskich w Wielkiej Brytanii, gdzie przez jakiś czas był jego prezesem, następnie przewodniczył Komitetowi Wykonawczemu Stowarzyszenia. Komisja pod jego przewodnictwem opracowała listę zestrzeleń polskich lotników podczas II wojny światowej. Był współorganizatorem Polskiego Klubu Szybowcowego w Lasham.
           Pod koniec życia chorował na chorobę Parkinsona, która uniemożliwiła mu wszelką działalność.
           W Krakowie ma ulicę w III dzielnicy Prądnik Czerwony, łączącą się z ulicą Pilotów.

kalendarium

1918 XI 18 - 1918 XII 30 - był dowódcą kompanii w Stanisławowie
1919 I 20 - rozpoczął służbę w regularnej armii w 2 pułku szwoleżerów
1919 III 15 - 1919 V 1 - służył w innym oddziale jako dowódca plutonu
1919 V 1 - przeniesiony został do 40 pułku piechoty na dowódcę plutonu i sekcji
1920 V - w gimnazjum we Lwowie uzyskał maturę i powrócił do wojska
1921 I 1 - rozpoczął kurs w Szkole Podchorążych Piechoty
1921 VII 1 - po ukończeniu kursu skierowany został do 24 pułku piechoty
1921 XI 13 - rozpoczął naukę w Oficerskiej Szkole Obserwatorów Lotniczych
1922 XII 1 - otrzymał przydział do plutonu łącznikowego w 3 pułku lotniczym w Poznaniu
1924 IV 1 - odszedł na przeszkolenie do Szkoły Pilotów w Bydgoszczy
1925 VI 1 - skierowany został do 6 pułku lotniczego na dowódcę plutonu łącznikowego
1926 I 15 - został dowódcą plutonu łącznikowego w 11 pułku myśliwskim
1928 VII 1 - przeniesiony został do 122 eskadry myśliwskiej 2 pułku lotniczego w Krakowie
1929 - uczestniczył w III Locie Małej Ententy i Polski (zdobył nagrodę za najlepsze przygotowanie wojskowe)
1930 - startował w zawodach Challenge na RWD-4 i zajął 32 miejsce (jego partnerem był zawsze szef mechaników 122 eskadry, sierż. Gustaw Pokrzywka)
1931 I 1 - awansował na kapitana w korpusie oficerów zawodowych aeronautyki
1931 - zwyciężył w Mityngu Lotniczym w Zagrzebiu w kategorii akrobacja powietrzna
1931 X 1935 III 31 - pełnił obowiązki dowódcy 122 eskadry
1932 VII 21 - 22 - zajął II miejsce w III Międzynarodowych Zawodach Lotniczych w Zurychu
1932 VIII 12 - 28 - startował w Challengu, jednak na skutek zerwania maski silnika ukończył zawody dopiero na dziesiątej pozycji
1933 V - brał udział w I Międzynarodowym Zlocie Gwiaździstym w Wiedniu, dokonując przelotu na trasie Warszawa - Charków - Leningrad - Lwów - Wiedeń
1934 VIII 28 - IX 19 - zajął pierwsze miejsce w Challenge IV, wygrywając w konkurencjach takich jak: minimalna prędkość (54 km/h), start na bramkę oraz złożenie i rozłożenie skrzydeł, najmniejsze zużycie paliwa i najlepsza prędkość w przelocie
1934 IX 20 - został triumfalnie powitany w Krakowie
1935 IV 1 - został wysłany do Lotniczej Szkoły Strzelania i Bombardowania w Grudziądzu na kierownika grupy szkolnej
1935 IX 1 - powrócił do 122 eskadry
1936 I 16 - odszedł do Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa na stanowisko szefa pilotażu
1936 XI 1 - rozpoczął roczny kurs w Wyższej Szkole Lotniczej w Warszawie, po którym powrócił do CWL-1
1939 VIII 1 - objął dowództwo Szkoły Podchorążych Lotnictwa
1939 IX 2 - podczas bombardowania Dęblina został ranny i przysypany gruzem w zbombardowanym budynku bazy
1939 IX 6 - ewakuował się ze szpitalem do Lublina
1939 IX 10 - wyruszył z Lublina do Śniatynia
1939 IX 17 - na rozkaz przełożonych przekroczył granicę
1939 X 16 - znalazł się w Marsylii
1939 X 18 - stawił się w punkcie zbornym w Paryżu, przebywał na dalszym leczeniu między innymi w szpitalu w Créteil pod Paryżem, a po kapitulacji Francji ewakuował się statkiem do Wielkiej Brytanii
1940 IX 1 - trafił do szpitala RAF w Torquay
1940 XII 21 - został przeniesiony do Blackpool
1941 II 11 - przydzielony został jako polski oficer łącznikowy do sztabu 13 Grupy Myśliwskiej
1941 IV 7 - otrzymał przeniesienie do dowództwa Flying Training Command
1941 X 17 - rozpoczął odświeżający kurs na angielskim sprzęcie w 16 SFTS w Newton
1941 XI 11 - skierowany został na przeszkolenie myśliwskie do 61 OTU w Heston
1942 I 13 - po ukończeniu przeszkolenia otrzymał przydział do 316 Dywizjonu Myśliwskiego "Warszawskiego". W dywizjonie latał jako szeregowy pilot na Spitfire'ach V
1943 - wszedł w skład polskiej komisji badającej przyczyny śmierci gen. W. Sikorskiego
1944 V, VI i IX - wykonał dalszych kilka lotów bojowych w składzie 131 Skrzydła Myśliwskiego (302, 308 i 317 dywizjon) na Spitfire'ach IX
1947 - 1949 - po rozwiązaniu Polskich Sił Powietrznych pracował w Polish Resettlement Corps
1958 - 1964 - był prezesem Stowarzyszenia Lotników Polskich w Wielkiej Brytanii
źródła:
Tekst według artykułu Wojciecha Zmyślonego zamieszczonego na www.polishairforce.pl

Jerzy R. Konieczny, Tadeusz Malinowski Mała encyklopedia lotników polskich, Warszawa 1983

Ryszard Bartel, Jan Chojnacki, Tadeusz Królikiewicz, Adam Kurowski Z historii polskiego lotnictwa wojskowego 1918-1939, Wydawnictwo MON, Warszawa 1978

Cynk J. B., Polskie Siły Powietrzne w wojnie 1939-1943, AJ-Press, Gdańsk 2001