Józef Archutowski

(1 listopada 1879 Karolin koło Pułtuska – 31 sierpnia 1944 Warszawa)

biblista, duchowny katolicki

rodzina

pochodził z bogatej ziemiańskiej rodziny

syn Teofila (rozstrzelanego przez Niemców w Pułtusku jesienią 1939) i Emilii z Karwowskich

brat Romana (1882-1943), błogosławionego – rektora Warszawskiego Seminarium Duchownego, zginął w 1943 roku w Majdanku

biogram

           Studiował teologię w seminarium duchownym w Warszawie oraz w Akademii Duchownej w Petersburgu. Po przyjęciu święceń kapłańskich był wikariuszem w Skierniewicach, Zgierzu i Łowiczu, następnie przebywał w Warszawie. Podróżował za granicę, gdzie zaprzyjaźnił się z Marie Joseph Lagrange'em, dwukrotnie odwiedził Ziemię Świętą.

           Został profesorem Pisma świętego Starego Testamentu i historii religii na KUL, a następnie profesorem i kilkakrotnym dziekanem Wydziału Teologicznego UJ. Na UJ prowadził dla alumnów Koło Biblistów UJ, a dla kapłanów Klub Młodych Księży. W latach trzydziestych był także kuratorem Młodzieży Wszechpolskiej na UJ. W Krakowie mieszkał przy ulicy Jabłonowskich 28.

           Zorganizował I Zjazd Biblistów Polskich na którym zdecydowano dokonać nowego przekładu Pisma świętego z języków oryginalnych.

           Został aresztowany podczas Sonderaktion Krakau i więziony w Sachsenhausen. Z obozu został zwolniony dzięki interwencji Stolicy Apostolskiej, powrócił do Krakowa, prowadził tajne nauczanie w klasztorze oo. Salwatorianów na Zakrzówku w Krakowie.

           Przeniósł się do Warszawy, gdzie został proboszczem parafii Nawiedzenia NMP i kanonikiem gremialnym warszawskiej kapituły metropolitalnej, wykładał na tajnym Wydziale Teologii Katolickiej UW i prowadził wykłady z teologii psalmów w klasztorze pp. Sakramentek. Zginął w czasie powstania warszawskiego w zbombardowanym kościele PP. Sakramentek na Rynku Nowego Miasta wraz z 35 zakonnicami i osobami cywilnymi.

           Był jednym z pierwszych nowoczesnych biblistów polskich, w artykułach ogłaszanych przeważnie w „Podręcznej Encyklopedii Kościelnej”, „Ateneum Kapłańskim” i „Głosie Narodu" informował o najnowszych wynikach badań biblijnych. Zainicjował serię wydawniczą „Sprawy Biblijne”, w której zamieszczał również swoje prace. Był miłośnikiem Biblii Jakuba Wujka; walczył o nowe wydanie jej tekstu z niewielkimi poprawkami językowymi. Napisał wiele podręczników i prac naukowych z dziedziny biblistyki, między innymi najcenniejszą Historię i krytykę tekstu hebrajskiego Starego Testamentu. W ostatnich latach życia pracował nad komentarzami do Proroctwa Izajasza i Księgi Psalmów. Kilka opracowań egzegezy i teologii psalmów pozostało w skryptach studenckich, wiele rękopisów uległo zniszczeniu w czasie powstania warszawskiego.

wybrane publikacje:

1923 - Sługa Jahwe w księdze Izajasza proroka

1923 - Prorok Amos. Osoba i działalność

1924 - Monoteizm izraelski i jego geneza

1925 - Gramatyka języka hebrajskiego

1927 - Wstęp szczegółowy do Ksiąg świętych Starego Testamentu

1927 - Rewizja tekstu Wulgaty

1930 - O natchnieniu Pisma świętego

1934 - Kosmogonia biblijna w świetle staro-wschodnich opowiadań i nauki

1935 - Niewola babilońska

1938 - Historia i krytyka tekstu hebrajskiego Starego Testamentu

1939 - Prorok Arnos. Życie i nauczanie

kalendarium

1898 – rozpoczął studia w seminarium duchownym św. Jana w Warszawie

1901 – rozpoczął studia w Rzymsko – Katolickiej Akademii Duchownej w Petersburgu

1904 - przyjął świecenia kapłańskie

1905 – uzyskał stopień magistra teologii

1905–1918 – pracował jako wikariusz

1908 – przeniesiony do Warszawy

1918–1920 - był profesorem KUL

1920 – został powołany na Wydział Teologiczny UJ

1923 – został profesorem zwyczajnym Pisma Świętego Starego Testamentu Wydziału Teologicznego UJ

1924–1927 i 1931–1933 – był dziekanem Wydziału Teologicznego UJ

1924 XI 16 – przy obecności przedstawicieli władz uczelnianych, parlamentu, rządu i goszczącego w mieście Józefa Piłsudskiego dokonał poświęcenia kamienia węgielnego pod budowę II Domu Akademickiego przy ulicy 3 Maja

1937-1939 - wydawał „Przegląd Biblijny"

1937 - zorganizował I Zjazd Biblistów Polskich

1938 – został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Polonia Restituta

1938 – został odznaczony Srebrnym i Brązowym Medalem za Długoletnią Służbę

1939 XI 6 - aresztowany podczas Sonderaktion Krakau

1940 II 8 – został zwolniony z obozu w Sachsenhausen

1943 V – został proboszczem parafii Nawiedzenia NMP w Warszawie i kanonikiem Kapituły Katedralnej

żródła:

Ziemianie polscy XX wieku, część 5, Warszawa 2006

Bolewski A., Pierzchała H., Losy polskich pracowników nauki 1939 - 1945, Wrocław 1989

Gwiazdomorski Jan, Wspomnienia z Sachsenhausen, Kraków 1969

Lista strat kultury polskiej, Warszawa 1947

MB, Archutowski Józef [w:] Wyrok na UJ. 6. 11. 39, red. L. Hajdukiewicz, Kraków 1989

Przybyszewski B., Dzieje kościelne Krakowa w czasie okupacji niemieckiej, „Rocznik Krakowski” 1948 nr 31

Wroński Tadeusz, Kronika okupowanego Krakowa, Kraków 1974