Zygmunt II August

(1 VIII 1520 Kraków – 7 VII 1572 Knyszyn)

król polski i wielki książę litewski

rodzina

syn Zygmunta I Starego i Bony

Zygmunt II August

Lata panowania 1548 - 1572

rodzeństwo

Jadwiga (1513 III 25 - 1573 II 7), wydana za Joachima II, elektora brandenburskiego
Anna (1515 VII 1 - 1520 V 8), zmarła w dzieciństwie

Izabela (1519 I 18 - 1559 IX 15), żona Jana Zapoly, króla Węgier
Zygmunt II August (1520 VIII 1 - 1572 VII 7), król Polski wielki książę litewski
Zofia (1522 VII 13 - 1575 V 28), żona Henryka I, księcia brunświckiego
Anna (1523 X 18 - 1596 IX 9), królowa Polski, żona Stefana Batorego, króla Polski
Katarzyna (1526 XI 1 - 1583 IX 16), żona Jana III Wazy, króla Szwecji
Wojciech Olbracht (1527 IX 20 - 1527 IX 20)

Jan z książąt litewskich (8 I 1499 Kraków – 18 II 1538 Poznań), biskup wileński i poznański

Regina (1500/1501 – 20 V 1526 Kraków), żona Hieronima z Pieskowej Skały Szafrańca

Katarzyna (około 1503 – przed 9 IX 1548), żona Jerzego II, hrabiego de Montfort
poślubił:
1543 - 1545 - Elżbieta, córka Ferdynanda I Habsburga, cesarza rzymskiego, prawnuczka Kazimierza IV Jagiellończyka
1547 - 1551 - (1543 - 1547 konkubinat) Barbara, córka Jerzego Radziwiłła, kasztelana wileńskiego i hetmana wielkiego litewskiego, wdowa po Stanisławie Gasztołdzie
1553 - 1572 - Katarzyna, córka Ferdynanda I Habsburga, cesarza rzymskiego, wdowa po Franciszku III, księciu Mantui, prawnuczka Kazimierza IV Jagiellończyka
konkubinaty:
1537 - ? - Diana Di Cordona, włoska dwórka
1543 - Weissowa, krakowska mieszczka
około 1565 - 1571/72 - Zuzanna Orłowska, naturalna córka kanonika krakowskiego (?)
Anna Zajączkowska, szlachcianka
1570/71 - 1572 - Barbara Giżanka, córka Jana, rajcy Starej Warszawy
Relska - wspomina o nim tylko Walerian Nekanda Trepka w Liber generationis plebeanorum (Liber chamorum - spis osób i rodzin o wątpliwym szlachectwie)

tytuł królewski:
Zygmunt August z Bożej łaski król Polski, wielki książę litewski, a także książę ziem: krakowskiej, sandomierskiej, sieradzkiej, łęczyckiej, kujawskiej, kijowskiej, ruskiej, wołyńskiej, pruskiej, mazowieckiej, podlaskiej, chełmińskiej, elbląskiej, pomorskiej, żmudzkiej, inflandzkiej etc. pan i dziedzic
łacina: Sigismundus Augustus Dei gratia rex Poloniae, magnus dux Lithuaniae, nec non terrarum Cracoviae, Sandomiriae, Siradiae, Lanciciae, Cuiaviae, Kijoviae, Russiae, Woliniae, Prussiae, Masoviae, Podlachiae, Culmensis, Elbingensis, Pomeraniae, Samogitiae, Livoniae etc. dominus et haeres

ostatni władca Polski z dynastii Jagiellonów panującej od 1384 roku

biogram

           Wychowawcami królewicza, a później młodego króla byli Włosi: Giovanni Silvio de Mathis, Scipio Scholaris, Antonio da Sangallo oraz Polak Piotr Opaliński.
Wyrósł na monarchę wykształconego, zainteresowanego nauką i sztuką, znającego języki (znał dobrze łacinę, włoski i niemiecki), sprawnego fizycznie ale nie zdradzał większego pociągu do sztuki wojennej.
           Wybrany został na wielkiego księcia litewskiego i koronowany na króla Polski, jeszcze za życia swego ojca (elekcja vivente rege), co stanowiło wyjątek w dziejach Rzeczypospolitej. Z uwagi na podeszły wiek króla, sprawował samodzielne rządy na Litwie. Po śmierci ojca zasiadł na tronie polskim. Pierwsze lata jego panowania wypełnił spór z Boną, jak i większością członków senatu i izby poselskiej o uznanie Barbary jako małżonki i przyszłej królowej.
           Prowadził walki z Moskwą o Inflanty, które były lennem Polski i Litwy. Utworzył Komisję Morską z Janem Kostką ze Sztemberku na czele i zapoczątkował budowę i organizację na Bałtyku floty kaperskiej. Doprowadził do zawarcia unii polsko - litewskiej w Lublinie, odtąd wspólne miały być: terytorium, nazwa - Rzeczpospolita Obojga Narodów, elekcja władcy, sejm, senat, moneta i polityka zagraniczna. Osobne pozostać miały urzędy. Szukając sojuszników przeciw Moskwie uznał prawa bocznej (elektorskiej) linii Hohenzollernów do objęcia władzy w Prusach Książęcych.
           Na sejmie egzekucyjnym przeszedł na stronę szlacheckiego stronnictwa egzekucyjnego (odebranie zastawów, stworzenie wojska kwarcianego, wzmocnienie izby poselskiej, zaniechanie wykonywania przez starostę wyroków sądów duchownych). Program stronnictwa pozwalał na odbudowę skarbu królewskiego (państwowego), utworzenie armii i uporządkowanie stanu prawnego w państwie. Skutecznie przeprowadził unifikację i centralizację państwa, szczególnie dzielnic przyłączonych do Korony: Mazowsza, Prus Królewskich, księstw oświęcimskiego i zatorskiego oraz Gdańska. Za jego panowania nastąpił szczytowy okres rozwoju reformacji, której kulminacją stały się uchwały sejmu piotrkowskiego.
           Pod naciskiem posłów król wysłał do Rzymu S. Maciejowskiego, który zabiegał u papieża o wyrażenie zgody na zwołanie w Rzeczypospolitej soboru narodowego, odprawianie mszy i nabożeństw w języku polskim, przyjmowanie komunii pod dwiema postaciami i zniesienie celibatu. Paweł IV odrzucił jednak projekt utworzenia Kościoła narodowego i inne przedstawione postulaty. W latach późniejszych przewagę zyskał obóz katolicki, a król wydał edykty skierowane przeciw innowiercom, potwierdził dawne uprawnienia Kościoła rzymskokatolickiego i przyjął postanowienia soboru trydenckiego.
           Zapewnił jednak tolerancję religijną w państwie, między innymi zniósł egzekucję starościńską dla wyroków sądów kościelnych, wydał edykt "o niesądzeniu za herezję".
           Był mecenasem sztuki i protektorem artystów (J. Kochanowski, Ł. Górnicki, Wacław z Szamotuł, Walenty Bakwark i inni), posiadał liczącą około 3,5 tysiąca tomów bibliotekę i bogatą kolekcję arrasów. Rozpoczął przebudowę zamków w Warszawie i w Wilnie.
           W ostatnim okresie swojego życia przebywał w Warszawie. Sporządził testament według, którego większość majątku miały dostać jego siostry.
Pochowany w Katedrze Wawelskiej.

kalendarium

1522 XII 4 - uznano go w Wilnie przyszłym wielkim księciem litewskim
1529 X 18 - wyniesiony w Wilnie na tron wielkoksiążęcy
1529 XII 18 - wybrany w Piotrkowie królem Polski (w wyniku elekcji vivente rege)
1530 II 20 - koronowany w Katedrze Wawelskiej przez prymasa J. Łaskiego
1530 XI 10 - 11 - w Poznaniu podpisano umowę przedślubną Zygmunta Augusta i Elżbiety
1538 - odbyły się oficjalne zaręczyny z Elżbietą
1540 II - został odznaczony przez papieża Pawła III tytułem Defensor Fidei (Obrońca Wiary)
1543 V 6 - poślubił w Katedrze Wawelskiej Elżbietę Habsburżankę
1543 - 1548 - przebywał na Litwie, gdzie nawiązał romans z Barbarą Radziwiłłówną
1544 VII 23 - spotkał się z rodzicami w Brześciu
1544 X 6 - Zygmunt Stary oddał mu władzę namiestniczą na Litwie, zachowując dla siebie tytuł dux supremus
1545 V - opuścił Wilno by udać się do Krakowa po posag Elżbiety (100 000 talarów) przysłany przez jej ojca
1545 VI 15 - w czasie jego nieobecności, w Wilnie zmarła Elżbieta, wyczerpana powtarzającymi się atakami epilepsji
1545 VIII 24 - po powrocie Zygmunta Augusta odbył się pogrzeb Elżbiety
1546 - uporządkował sprawy monetarne na Litwie wycofując z obiegu półgroszki świdnickie (o znacznie zaniżonej zawartości kruszcu)
1547 (VII 28/VIII 6)- potajemnie poślubił Barbarę
1548 IV 1 - śmierć ojca, Zygmunta Starego
1548 V 24 - przyjechał do Krakowa by zorganizować pogrzeb ojca
1548 - 1553 - zakupił dla wnętrz wawelskich arrasy
1548 VIII 13 - opuścił miasto
1549 II 13 - przybył z Barbarą na Wawel i pozostał tu ponad 2 lata
1550 XII 7 - mimo oporów matki, senatorów i szlachty doprowadził do koronacji Barbary
1550 XII 12 - wydał edykt przeciw innowiercom
1551 V 8 - Barbara zmarła na raka
1551 V 25 - wyruszył z orszakiem pogrzebowym do Wilna
1553 - uczestniczył w obradach sejmu, jedynego zwołanego do Krakowa za jego panowania
1553 VII 29 - powitał zaślubioną per prucura w Wiedniu Katarzynę Habsburżankę, siostrę Elżbiety
1553 VII 30 - Katarzyna została koronowana przez prymasa Mikołaja Dzierzgowskiego
1553 IX - wyjechał z Krakowa i pozostał w Wilnie
1556 II 1 - Bona opuszcza Polskę i udaje się do Bari
1558 XI - przebywał jeszcze raz na Wawelu
1558 - zaangażował się w powstanie w Krakowie pierwszej poczty, prowadzonej przez Włocha Prospera Provanę, służącej głównie celom dyplomatycznym
1559 VIII 31 - zawarto układ inflancko - polski, Zakon Inflancki oddał się pod opiekę Zygmunta i przekazał Polsce ziemie na lewym brzegu Dźwiny, w zamian za pomoc w walce z Moskwą
1559 - po raz ostatni przez kilka miesięcy przebywał na Wawelu
1562 - 1563 - na sejmach piotrkowskich poparł szlachecki program reform, tzw. egzekucję praw
1566 X 8 - Katarzyna opuszcza Polskę na zawsze
1568 III 24 - utworzył Komisję Morską - urząd do spraw floty wojennej
1569 III 5 - wcielenie Podlasia do Korony
1569 III 16 - inkorporacja Prus Królewskich do Korony
1569 VII 1 - na sejmie w Lublinie zaprzysiężono unię realną polsko - litewską
1570 III 14 - narzucenie Gdańskowi statutów biskupa Stanisława Karnkowskiego, wyszczególniających prawa królewskie na morzu
1574 II 13 - został pochowany w Katedrze Wawelskiej
1903 - nazwano jego imieniem ulicę w dzielnicy Grzegórzki, na Wesołej, między ulicą Lubicz i ulicą Topolową, a wzdłuż Ogrodu Strzeleckiego, od postawionego tam w drugiej połowie XIX wieku jego pomnika

źródła

Duczmal Małgorzata, Jagiellonowie, Kraków 1996

Cynarski Stanisław, Zygmunt August, Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo, Wrocław 1997

Wdowiszewski Zygmunt, Genealogia Jagiellonów i Domu Wazów w Polsce, Wydawnictwo Avalon, Kraków 2005