Dzisiejsza data:

Zygmunt I Stary

(1 I 1467 Kozienice – 1 IV 1548 Kraków)

król polski, wielki książę litewski


rodzina

piąty syn i ósme dziecko Kazimierza IV JagiellończykaElżbiety Rakuszanki

                                      

Zygmunt I Stary

Lata panowania 1506 - 1548

rodzeństwo:

Władysław II (1 III 1456 - 13 III 1516), król Czech i Węgier
Jadwiga (21 IX 1457 - 18 II 1502), żona Jerzego Bogatego, księcia bawarskiego na Landshut
Kazimierz Jagiellończyk (3 X 1458 - 4 III 1484), święty

Jan Olbracht (27 XII 1459 - 17 VI 1501), król Polski
Aleksander (5 VIII 1461 - 19 VIII 1506), król Polski
Zofia (6 V 1464 - 5 X 1512), żona Fryderyka, margrabiego brandenburskiego na Ansbach i matka wielkiego mistrza krzyżackiego Albrechta Hohenzollerna
Elżbieta (9 V 1465 - 9 V 1466)
Fryderyk (27 IV 1468 - 14 III 1503), biskup krakowski, arcybiskup gnieźnieński, kardynał
Elżbieta (13 V 1472 - po 1480)
Anna (12 III 1476 - 12 VIII 1503), żona Bogusława X księcia pomorskiego
Barbara (15 VII 1478 - 15 II 1534), żona Jerzego Brodatego, księcia saskiego
Elżbieta (około 1483 - 16 II 1517), żona Fryderyka II, księcia legnickiego

konkubinat

Katarzyna Ochstat (Telniczanka)

dzieci:

Jan z książąt litewskich (8 I 1499 Kraków – 18 II 1538 Poznań), biskup wileński i poznański

Regina (1500/1501 – 20 V 1526 Kraków), żona Hieronima z Pieskowej Skały Szafrańca

Katarzyna (około 1503 – przed 9 IX 1548), żona Jerzego II, hrabiego de Montfort

poślubił:
1. żona Barbara Zapolya
córki:
Jadwiga (1513 III 25 - 1573 II 7), wydana za Joachima II, elektora brandenburskiego
Anna (1515 VII 1 - 1520 V 8), zmarła w dzieciństwie
2. żona Bona Sforza
dzieci:
Izabela (1519 I 18 - 1559 IX 15), żona Jana Zapoly, króla Węgier
Zygmunt II August (1520 VIII 1 - 1572 VII 7), król Polski wielki książę litewski
Zofia (1522 VII 13 - 1575 V 28), żona Henryka I, księcia brunświckiego
Anna (1523 X 18 - 1596 IX 9), królowa Polski, żona Stefana Batorego, króla Polski
Katarzyna (1526 XI 1 - 1583 IX 16), żona Jana III Wazy, króla Szwecji
Wojciech Olbracht (1527 IX 20 - 1527 IX 20)


biogram

           Dzieciństwo i młodość spędził na dworze krakowskim, pobierając wraz z braćmi nauki u Jana Długosza i F. Kallimacha, był wszechstronnie wykształcony, władał kilkoma językami.
           Zanim został królem zarządzał w imieniu swojego brata, króla węgierskiego i czeskiego Władysława Jagiellończyka, księstwem głogowskim i księstwem opawskim. Został również namiestnikiem całego Śląska i Łużyc Dolnych. Po zgonie Aleksandra I objął tron wielkoksiążęcy w Wilnie i wkrótce został wybrany królem Polski.
           Prowadził wojny z Rosją, wspieraną przez cesarza niemieckiego Maksymiliana I i Zakon Krzyżacki, które mimo zwycięstwa pod Orszą zakończyły się utratą Smoleńska. Współdziałając z Władysławem Jagiellończykiem, doprowadził do rozbicia antypolskiego sojuszu państw habsburskich (wiedeńskie układy i traktaty) i państw skandynawskich pod panowaniem dynastii oldenburskiej. Zmusił do uległości próbującego oderwać się od Polski wielkiego mistrza Zakonu Krzyżackiego Albrechta Hohenzollerna, którego pokonał i wymusił na nim złożenie hołdu lennego (hołd pruski). Po wymarciu Piastów mazowieckich włączył Mazowsze do Korony.
Uzyskał przyznanie za swego życia, w wyniku elekcji vivente rege, tronu wielkoksiążęcego na Litwie i tronu polskiego swemu małoletniemu synowi Zygmuntowi Augustowi.
           Wzmocnił działalność mennicy krakowskiej, rozpoczął zabiegi o uporządkowanie przepisów dotyczących dochodów z eksploatacji żup solnych i kopalni, wydał statut dla Ormian, zasady procesowe, zlecił ujednolicenie praw w całym kraju (correctura iurium, zwana korekturą Taszyckiego, odrzucona przez sejm).
Pozytywną rolę w finansowej emancypacji króla spełniała działalność królowej Bony, dążącej do powiększenia dóbr królewskich, także w drodze zakupów i poprawy efektywności gospodarowania. Działania dworu wywołały opozycję średniej szlachty (egzekucja praw), której kulminacją była wojna kokosza.
           Był mecenasem sztuki między innymi wawelską rezydencję przebudował na pałac z okazałym dziedzińcem arkadowym w stylu renesansu toskańskiego, w Katedrze na Wawelu ufundował Kaplicę Zygmuntowską oraz dzwon nazwany jego imieniem.
           Pochowany został w grobach królewskich na Wawelu.
           Jego imieniem nazwano ulicę w dzielnicy Bronowice, dobiegającą od osiedla Bronowice Nowe do ulicy Zakliki z Mydlnik.


kalendarium

1494 IV/V - brał udział w zjeździe braci Jagiellonów (bez Aleksandra) w Lewoczy
1495 VIII - przebywał w Płocku
1496 XI - brał udział w zjeździe Jana Olbrachta i Aleksandra w Parczewie
1497 - wziął udział w wyprawie mołdawskiej Jana Olbrachta
1498 X 3 - opuścił Kraków i udał się do brata do Budy
1498 - 29 XI 1501 - przebywał na dworze węgierskim swego brata Władysława
1498 - nawiązał romans z Katarzyną Ochstat, używającej nazwiska de Telnitz lub Thelnicz (od nazwy wsi na Morawach)
1499 I 8 - w Krakowie urodził się pierworodny syn Zygmunta i Katarzyny, Jan (1499 I 8 - 1538 II 18), późniejszy biskup wileński i poznański
1499 XI 20 - otrzymał księstwo głogowskie
1500 lub 1501 - prawdopodobnie w Budzie urodziła się córka Zygmunta i Katarzyny, Regina (zmarła 1526 V 20), która 1522 X 22 poślubiła Hieronima Szafrańca z Pieskowej Skały
1501 XII 8 - wystawiono akt nadania Zygmuntowi księstwa opawskiego
1501 - 1503 - urodziła się druga córka Zygmunta i Katarzyny, Katarzyna (zmarła po 1548 IX 9), która była towarzyszką swej siostry stryjecznej, córki Władysława II, Anny. Poślubiła po roku 1522 Jerzego, hrabiego ze szwabskiego rodu de Montfort, którego dobra leżały w Austrii
1501 XII 12 - przybył do Krakowa
1502 - sprowadził z Węgier do Krakowa pierwszych artystów włoskich
1502 V 19 - opuścił stolicę i udał się do zamku w Głogowie
1503 I - na wezwanie chorego brata Fryderyka przybył do Krakowa
1503 IV - wrócił do Głogowa
1504 V 17 - został namiestnikiem Łużyc Dolnych
1504 - został starostą (namiestnikiem) całego Śląska
1506 VIII 4 - opuścił Głogów i udał się do Aleksandra na Litwę
1506 IX 13 - panowie litewscy postanowili obrać Zygmunta wielkim księciem
1506 IX 20 - został oficjalnie wyniesiony na tron litewski
1506 XII 8 - na sejmie elekcyjnym w Piotrkowie został powołany na tron polski
1507 I 20 - wjechał uroczyście na Wawel
1507 I 24 - został koronowany na króla Polski przez Andrzeja Boryszewskiego
1507 I 25 - odebrał hołd Rady Miejskiej na Rynku
1507 - 1508 - prowadził wojnę z Rosją, wspieraną przez cesarza niemieckiego Maksymiliana I (do 1515 roku) i Zakon Krzyżacki
1509 - gdy panowie polscy nalegali, by król poszukał sobie żony, Zygmunt wydał Katarzynę Telniczankę za podskarbiego Andrzeja Kościeleckiego
1512 II 8 - odbył się ślub Zygmunta z Barbarą Zapolyą
1512 II 19 - król podpisał tajny układ antyhabsburski z Zapolyami
1512 IV 28 - zostali rozbici Tatarzy pod Wiśniowcem
1512 - rozpoczęła się kolejna wojna z Rosją
1513 V - 1515 II - przebywał wraz z żoną na Litwie
1514 VII 30 - Polska utraciła Smoleńsk
1514 IX 8 - wojska moskiewskie zostały rozbite pod Orszą przez Konstantego Ostrogskiego
1515 VII - wziął udział w kongresie wiedeńskim, gdzie doszło do ugody z cesarzem Maksymilianem I
1517 - zatwierdził model przyszłej kaplicy zaprezentowany przez Bartłomieja Berrecciego, ufundowanej dla pamięci królowej Barbary
1518 IV 18 - odbył się ślub Zygmunta z Boną Sforzą
1519 - 1531 - wzniesiono kaplicę Zygmuntowską na Wawelu
1533 - konsekrowana została kaplica Zygmuntowska
1519 - wydał statut dla Ormian
1519 XI 6 - opuścił Kraków i udał się na sejm toruński
1519 XII - na sejmie w Toruniu uchwalono wojnę z Zakonem
1520 II 16 - wojska polskie zajęły Kwidzyń
1520 IV 9 - wojska polskie zajęły Holąd
1520 - Hans Beham odlał dzwon "Zygmunta" ufundowany przez króla
1521 IV 5 - Zygmunt zawarł z Albrechtem czteroletnie zawieszenie broni
1521 V 5 - wrócił do Krakowa
1523 - wydał zasady procesowe
1524 - Polska zawarła sojusz z książętami Pomorza Zachodniego, siostrzeńcami króla polskiego oraz z książętami Meklemburgii
1525 III 11 - rozpoczęły się pertraktacje pokojowe z Albrechtem
1525 IV 8 - w Krakowie został zawarty traktat pokojowy z Albrechtem
1525 IV 10 - Albrecht złożył na Rynku krakowskim pierwszy hołd lenny królowi polskiemu
1526 IV 17 - na czele 8 000 wojska wkroczył do Gdańska, uśmierzając bunt, ścinając jego przywódców
1526 VII 20 - ogłoszono w Gdańsku tzw Statuta Sigsimundi porządkujące stosunki prawne w mieście
1526 VII 23 - wyjechał z Gdańsku po zaprowadzeniu spokoju w mieście
1526 VIII 25 - IX 23 - przebywał w Warszawie
1526 IX 13 - przeprowadził inkorporację Mazowsza do Korony
1528 IV 1 - para królewska przybyła do Wilna
1528 - poważnie zachorował - miał bóle reumatyczne w prawej nodze i musiał leżeć
1528/1529 - przyjęto na Sejmie tzw. Pierwszy Statut Litewski
1529 IX 29 - statut Litewski jako nowy kodeks prawny zaczął obowiązywać w całym królestwie
1529 X 18 - dokonano w Wilnie wyniesienia dziewięcioletniego Zygmunta Augusta na tron wielkoksiążęcy
1529 XII 18 - po powrocie z Litwy do Polski przeprowadzono na sejmie w Piotrkowie wybór królewicza na króla Polski
1530 II 20 - odbyła się koronacja Zygmunta Augusta
1533 VII 15 - 1536 X 18 - przebywał w Wilnie
1535 - przerwał pobyt w Wilnie wyjazdem w lecie na ślub córki Jadwigi
1536 XI 19 - król powrócił z Litwy do Krakowa
1537 VII - wyjechał do obozu pospolitego ruszenia, zwołanego pod Lwowem na wojnę z Mołdawię, spotkał się z sejmem rokoszowym (wojna kokosza), który dążył do ograniczenia władzy królewskiej na rzecz stanu szlacheckiego
1540 - ufundował Kapelę Rorantystów - męski zespół wokalny działający w katedrze wawelskiej
1540 IV 24 - wyjechał z Krakowa na Litwę
1542 VI 22 - powrócił do Krakowa
1544 X 30 - 1547 V 28 - nie opuszczał Krakowa
1547 XII 15 - 1548 II 5 - przebywał na sejmie Piotrkowskim
1548 III 3 - wrócił do Krakowa po sejmie Piotrkowskim


źródła

Duczmal Małgorzata, Jagiellonowie, Kraków 1996

Wojciechowski Zygmunt, Zygmunt Stary (1506-1548), Warszawa 1946