Zofia Holszańska

Sonka, Sońka

(około 1405 – 21 IX 1461 Kraków)

królowa polska

rodzina

średnia córka Andrzeja Iwanowicza, kniazia Holszańskiego i Aleksandry Dimitriewny księżnej Druckiej, jej siostrami były Wasylisa i Maria
czwarta żona Władysława Jagiełły
matka:

Władysława Warneńczyka
 Kazimierza, który wkrótce zmarł, został pochowany w katedrze krakowskiej 
 Kazimierza Jagiellończyka

biogram

           Po śmierci ojca wraz z matką i siostrami mieszkała na dworze swojego wuja Semena, księcia druckiego. Rodzina ta była prawosławna i silnie zruszczona dlatego Sonkę nazywa się czasami księżniczką ruską. Sonka przed ślubem z polskim królem musiała przejść z prawosławia na katolicyzm, przyjęła imię Zofia. Została poślubiona przez króla Władysława Jagiełłę (namówionego do tego przez wielkiego księcia Witolda) w Nowogródku. Małżeństwo nie zyskało aprobaty części panów polskich (co opóźniło koronację), ale przejście z prawosławia na katolicyzm, nauczenie się języka polskiego i miła powierzchowność zjednały jej zwolenników.
           W jej koronacji wzięli udział liczni monarchowie środkowoeuropejscy (wśród zaproszonych gości byli: Zygmunt Luksemburczyk, Eryk, Ludwik VII - książę bawarski, książęta litewscy, ruscy, śląscy i mazowieccy oraz wysłannicy papieża), zyskała też 20 tysięcy grzywien wiana. Była ambitna, wytrwała i energiczna, od początku włączyła się w rozgrywki o władzę. Była ładna i wesoła, lubiła się bawić. Ale nawet niechętny jej Długosz przyznaje, że serce miała "wspaniałe i wzniosłe".
           Została oskarżona o zdradę małżeńską i stanęła przed trybunałem specjalnym. Osiągnęła pełne oczyszczenie z zarzutów, pociągając do odpowiedzialności za oszczerstwo Jana Strasza z Białaczowa.
           Po śmierci Jagiełły doprowadziła do koronacji syna Władysława, po czym wycofała się z czynnego życia politycznego. Przebywała w Bieczu, Nowym Sączu i Sanoku, gdzie grupowała się opozycja antyoligarchiczna, powiązana ze Spytkiem z Melsztyna. Po jego klęsce w bitwie pod Grotnikami, część jego zwolenników znalazła u boku Zofii azyl polityczny i była zaczątkiem stronnictwa królowej, odgrywającego znaczącą rolę w wydarzeniach lat następnych. Doprowadziły one najpierw do wyniesienia starszego syna na tron węgierski, a młodszego na wielkoksiążęcy na Litwie, a potem do klęski i śmierci Władysława pod Warną.
           Podjęła razem ze stronnikami zabiegi o powołanie na tron polski młodszego syna Kazimierza. Po jego ślubie z Elżbietą Rakuszanką wycofała się z życia politycznego, usuwając się do swoich sanockich dóbr wdowich.
           Z jej inspiracji powstał prawdopodobnie najstarszy polski przekład Biblii, tak zwana Biblia Szaroszpatacka zwana też Biblią Królowej Zofii. Ufundowała również relikwiarz na głowę św. Floriana.
           Pochowano ją w katedrze wawelskiej, w kaplicy Świętej Trójcy, którą sama wcześniej ufundowała.

kalendarium

1422 II 6 - w przeddzień ślubu przeszła z prawosławia na katolicyzm i otrzymała imię Zofia
1422 II 7 - poślubiła Władysława Jagiełłę
1422 III - przybyła wraz z Jagiełłą na Wawel
1424 III 5 - koronowana, ceremonię celebrował arcybiskup gnieźnieński Wojciech Jastrzębiec z udziałem kardynała Brandy de Castiglione
1424 III 9 - roku Jagiełło zapisał żonie wsie Zagość i Bogucice
1424 III 11 - zapisał jej wiano w wysokości 20 000 grzywien groszy praskich, zabezpieczonych na Radomiu, Sączu, Bieczu, Żarnowcu, Sanoku, Inowrocławiu i Nieszawie
1424 X 30/31 - urodziła syna Władysława
1426 V 16 - urodziła syna Kazimierza (wkrótce zmarł)
1427 XI 29 lub 30 - urodziła syna Kazimierza Andrzeja
1427 - oskarżona o zdradę małżeńską
1431 - uzyskała pełne oczyszczenie z zarzutów
1431 - 1432 - z jej inicjatywy wzniesiono kaplicę św. Trójcy w Katedrze Wawelskiej (zwana kaplicą Królowej Zofii, w niej została pochowana)
1440 IV 22 - odprowadziła do Czorsztyna i pożegnała syna Władysława udającego się na Węgry
1440 - 1444 - poświęciła się działalności na ziemi sanockiej, zapisanej jej przez Jagiełłę jako oprawa
1445 X 15 - spotkała się w Grodnie z synem Kazimierzem
1448 - była wraz z synem na Litwie
1454 - wycofała się z polityki
1455 - Jędrzej z Jaszowic przełożył dla niej Biblię na język polski (Biblia królowej Zofii)

źródła

Roman Grodecki, Stanisław Zachorowski, Jan Dąbrowski, Dzieje Polski średniowiecznej

Małgorzata Duczmal Jagiellonowie

Edward Zając Szkice z dziejów Sanoka