Dzisiejsza data:

Zamoyski Jan Sariusz

(Zamojski Jan)

(19 III 1542 Skokówka koło Zamościa – 3 VI 1605 Zamość)

kanclerz i hetman wielki koronny, humanista, mecenas

rodzina

herbu Jelita

syn Stanisława, później łowczego i kasztelana chełmskiego, i Anny z Herburtów z Miżyńca
brat: Auctus (Zbożny), zmarł w V 1562 roku, w drodze powrotnej z udanej wyprawy na moskiewski Krasny Horodek
żonaty z:
(1) - Anną Ossolińską, zmarła w 1572 roku
(2) - księżniczką Krystyną z rodziny Radziwiłłów, zmarła w 1580 roku
(3) - bratanicą króla - Gryzeldą Batorówną, zmarła przy porodzie
mieli dwie córki: Annę i Zofię, obie szybko zmarły
(4) - Barbarą Tarnowską, która przeżyła go o 5 lat dając mu syna - Tomasza (późniejszy wielki kanclerz koronny, II ordynat Ordynacji Zamojskiej)

biogram

Urodził się w rodzinie kalwińskiej na zamku w Skokówce. W swej rodzinnej wsi przeżył tylko lata najmłodsze, potem wyjechał do Krasnegostawu, gdzie uczył się w szkole katedralnej.
Jako trzynastoletni chłopiec, za sprawą ojca wyruszył na 4 lata do Paryża, gdzie uczęszczał na wykłady do Sorbony i Kolegium Królewskiego.
Później studiował prawo w Strasburgu i w Padwie. Został wybrany rektorem akademii padewskiej i uzyskał doktorat obojga praw, przeszedł na katolicyzm.
Po powrocie do kraju został mianowany sekretarzem króla Zygmunta II Augusta, redagował listy i pisma władcy, uczestniczył w obradach senatu, miał kontakty z posłami na sejm.
Był pomysłodawcą wyboru Anny Jagielonki na króla Polski i przydania jej za małżonka Stefana Batorego. Za panowania Batorego został jego najbliższym politycznym współpracownikiem.
W tym czasie był jednym z najpotężniejszych ludzi w kraju, król mianował go hetmanem wielkim koronnym oraz kanclerzem wielkim. Wkrótce stał się jednym z najbogatszych polskich magnatów. Wspierał politykę Batorego przeciwną Habsburgom i imperium otomańskiemu oraz opowiadał się po stronie Batorego w jego dążeniach do wzmocnienia władzy królewskiej i osłabienia magnaterii.
Jeden z najlepszych dyplomatów, polityków i mężów stanu swoich czasów.
W ciągu swojego życia zdążył bardzo się wzbogacić. Miał w posiadaniu 24 miast i około 816 wsi (około 6400 km2;), oraz jako dzierżawca dóbr królewskich 35 miast i 1024 wsi (około 11 100 km2;), jego roczny dochód szacowany był na 700 000 złotych.
Utworzył w celu utrzymania pozycji rodu i zapobieżenia rozdrobnieniu majątku Ordynację Zamojską, którą zarządzało po nim kolejno XV ordynatów, a przetrwała ona do 1944 roku.
Posiadał własne wojsko w skład którego wchodziło 4 000 piechoty (głównie piechoty węgierskiej) oraz 2 000 jazdy.
Jego prochy i płyta nagrobna znajdują się w kaplicy Zamoyskich w Katedrze Zamojskiej.
Jego imieniem nazwano ulicę w dzielnicy Podgórze, biegnącą od ulicy Henryka Kamieńskiego do ulicy Władysława Warneńczyka.

wybrane prace

1563 - wydał po łacinie rozprawę De senatu Romano o senacie rzymskim
1583 - opublikował tzw. artykuły żołnierskie, które stały się pierwszym wojskowym prawem polskim

kalendarium

1561 - został reprezentantem Polaków we władzach uczelni w Padwie
1563 VIII 4 - został rektorem uniwersytetu prawników w Padwie
1564 - uzyskał doktorat obojga praw
1565 - został sekretarzem na dworze Zygmunta Augusta
1567 - na czele nadwornych pocztów odebrał siłą rodzinie Starzechowskich nieprawnie zajmowane starostwa samborskie i drohobyckie
1571 - ożenił się ze szlachcianką Anną Ossolińską, jednak zmarła ona po roku małżeństwa, nie dając mężowi potomka
1573 - podczas elekcji popierał Henryka III Walezego
1573 - posłował do Paryża
1575 - podczas elekcji popierał wrogiego Habsburgom Stefana Batorego
1576 - został podkanclerzym koronnym
1577 - poślubił 17-letnią księżniczkę Krystynę z rodziny Radziwiłłów
1578 III 1 - został kanclerzem wielkim koronnym
1579 - na wyprawę połocką zaciągnął oddział prywatny, w którym znalazło się 200 hajduków węgierskich (uzbrojonych w rusznice lontowe i siekierki) oraz 200 Szkotów (świetnych strzelców)
1579 - 1581 - podczas wojny z Rosją zdobył Wieliż i Zawołocze, w zastępstwie króla dowodził całą polską armia podczas oblężenia Pskowa
1580 - 1585 - był generalnym starostą krakowskim
1580 IV - podpisał akt erekcyjny Zamościa, stając się w ten sposób założycielem "miasta idealnego" budowanego przez włoskiego architekta
1581 VIII 11 - król Batory mianował kanclerza hetmanem wielkim koronnym
1583 VI 12 - ożenił się z młodziutką, 14-letnią bratanicą króla - Gryzeldą Batorówną
1583 - został właścicielem kamienicy zwanej Rabsztyn na Wzgórzu Wawelskim
1584 - przyczynił się do ujęcia i stracenia banity Samuela Zborowskiego
1585 - wytoczono mu sąd sejmowy, który zajął się analizą legalności jego działań
1587 IX 8 - przybył do Krakowa aby przygotować miasto do obrony przed Maksymilianem
1587 XI - prowadził obronę Krakowa przed atakiem wojsk Maksymiliana
1588 I 24 - pokonał w bitwie pod Byczyną i wziął do niewoli arcyksięcia Maksymiliana
1589 - ze swych dóbr utworzył Ordynację Zamojską
1592 - ożenił się po raz czwarty, z Barbarą Tarnowską, która przeżyła go o 5 lat
1595 - ufundował Akademię Zamojską
1600 - 1601 - brał udział w wojnie przeciwko najazdowi szwedzkiemu dowodząc siłami polskimi w bitwach o Inflanty
1600 - odbił z rąk Szwedów kilka zamków warownych
1601 - zdobył Wolmar i Fellin
1602 - zdobył Biały Kamień
2004 VII 29 - został patronem 34 Brygady Kawalerii Pancernej stacjonującej w garnizonie Żagań

źródła

Bielski Marcin, Kronika polska, Sanok, 1856

Śliwiński Artur, Jan Zamoyski - kanclerz i hetman wielki koronny, Warszawa, 1971

Tarnowski Aleksander, Działalność gospodarcza Jana Zamoyskiego, kanclerza i hetmana wielkiego koronnego(1572 - 1605), Lwów, 1935

Lepszy Kazimierz, Oblężenie Krakowa przez arcyksięcia Maksymiliana, Kraków, 1929