Wincenty Witos
(27 I 1874 Wierzchosławice koło Tarnowa – 31 X 1945 Kraków
rolnik, polityk, przywódca ruchu ludowego
rodzina
urodzony w rodzinie chłopskiej
syn Wojciecha i Katarzyny ze Sroków
brat Jana i Andrzeja, działacza ludowego
żona Katarzyna Tracz
dzieci: Julia, ur. 1899
biogram
Podjął działalność w rozwijającym się ruchu ludowym i w samorządzie lokalnym. Jako wieloletni wójt gminy Wierzchosławice koło Tarnowa doprowadził do wybudowania we wsi młyna, domu ludowego, poprawił stan gminnych dróg, przeprowadził prace melioracyjne, rozbudował tamtejszą szkołę, założył kółko rolnicze i rozwinął ruch spółdzielczy.
Dzięki działalności poselskiej, pracy agitacyjnej w terenie, korespondencjom i publicystyce w pismach ludowych, znalazł się w gronie czołowych polityków PSL. Po rozłamie w PSL został wiceprezesem PSL Piast, a następnie prezesem.
Podczas I wojny światowej był zwolennikiem współpracy z państwami centralnymi, następnie zrezygnował z popierania proaustriackiej polityki i pod koniec wojny w swych wystąpieniach w parlamencie wiedeńskim składał jednoznaczne oświadczenia o dążeniach Polaków do odbudowy wolnego i suwerennego państwa, niezależnego od żadnego z dotychczasowych państw zaborczych. Stanął na czele Polskiej Komisji Likwidacyjnej w Krakowie, odmówił uczestnictwa w Tymczasowym Rządzie Ludowym I. Daszyńskiego oraz w gabinecie J. Moraczewskiego.
Wybrany posłem na sejm został (z przerwami) przewodniczącym klubu parlamentarnego PSL Piast. Desygnowany na premiera Rządu Obrony Narodowej, w okresie bezpośredniego zagrożenia Warszawy podczas wojny polsko - bolszewickiej, wszedł w skład Rady Obrony Państwa. Dwukrotnie tworzył centroprawicowy rząd. Utworzył rząd obalony przez J. Piłsudskiego (przewrót majowy).
Został przeciwny rządom sanacji, więziony był w Brześciu nad Bugiem i sądzony w procesie brzeskim, otrzymał wyrok 1,5 roku więzienia, co zdecydowało o jego wyjeździe na emigrację do Czechosłowacji. Mimo to pozostawał członkiem władz SL. Współpracował z emigracyjnym ugrupowaniem antysanacyjnym Front Morges.
Powrócił do kraju, we wrześniu 1939 został uwięziony przez Niemców i nakłaniany do utworzenia rządu kolaboracyjnego, odrzucił propozycję.
Zwolniony z więzienia, przebywał w areszcie domowym pod stałym nadzorem gestapo.
Mimo złego stanu zdrowia został powołany na prezydenta Krajowej Rady Narodowej, nie podjął obowiązków. Nie skorzystał także z zaproszenia do wzięcia udziału w rozmowach moskiewskich w sprawie utworzenia Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej.
W tym czasie stan jego zdrowia uległ dalszemu pogorszeniu, trafił do szpitala Ojców Bonifratrów w Krakowie, gdzie zmarł.
Uroczystości pogrzebowe rozpoczęły się mszą świętą w Kościele Mariackim w Krakowie, z udziałem wielu osobistości życia politycznego z kraju i zagranicy. Z Krakowa po odśpiewaniu "Roty", kondukt żałobny - trumnę wieziono na chłopskim wozie - wyruszył pieszo do Wierzchosławic. Na całej trasie towarzyszyły mu tłumy ludzi. Kondukt dotarł do Wierzchosławic, gdzie po nabożeństwie pochowano go na miejscowym cmentarzu zgodnie z jego ostatnią wolą. Pośmiertnie odznaczony Orderem Krzyża Grunwaldu.
Kraków nazwał jego imieniem ulicę w dzielnicy Wola Duchacka, łączącą ulicę Myślenicką z ulicą Nowosądecką.
wybrane publikacje:
1939 - Wybór pism i artykułów
1964 - 1965 - t. 1 - 3 Moje wspomnienia Paryż
1967 - Moja tułaczka
kalendarium
1884 - 1888 - uczył się w szkole ludowej
1889 - 1895 - wraz z ojcem pracował jako drwal w jednym z dóbr księcia Eustachego Stanisława Sanguszki
1893 - napisał swój pierwszy artykuł w „Przyjacielu Ludu”
1895 - został członkiem Stronnictwa Ludowego (SL)
1895 - 1897 - odbywał służbę wojskową w Tarnowie, Krakowie i Krzesławicach (najpierw w piechocie, później w artylerii)
1898 II 9 - poślubił Katarzynę Tracz
1899 - objął własne gospodarstwo
1899 III 22 - urodziła się jego córka Julia
1903 - 1913 - był członkiem Rady Naczelnej Polskiego Stronnictwa Ludowego (PSL)
1980 - został wybrany posłem do Sejmu Krajowego we Lwowie
1908 IV 28 - 1913 VII 28 - był wójtem gminy Wierzchosławice koło Tarnowa
1908 - 1914 - był posłem do Sejmu Krajowego Galicji
1911 VI 19 - został posłem do austriackiej Rady Państwa w Wiedniu
1913 V 30 - został wybrany ponownie do Sejmu Krajowego
1913 XII 13 - wystąpił w grupie opozycyjnej wobec prezesa Stapińskiego i tworzył PSL „PIAST”
1914 II 01 - 02 - na Kongresie PSL „PIAST” zostaje jego wiceprezesem
1914 III 3 - w Sejmie Krajowym występował z postulatem budowy Polski niepodległej
1914 VIII 16 - wszedł w skład Naczelnego Komitetu Narodowego
1917 - 1918 - był członkiem Ligi Narodowej
1918 X 28 - został przewodniczącym Polskiej Komisji Likwidacyjnej, stanowiącej przejściową władzę polską na obszarze Małopolski
1918 XII 1 - został Prezesem zjednoczonego PSL „PIAST” i PSL „LEWICA”
1919 I 26 - został wybrany na posła do Sejmu Ustawodawczego
1920 VI - otrzymał po raz pierwszy misję utworzenia Rządu, która skończyła się niepowodzeniem
1920 VII 24 - 1921 IX 19 - stał na czele Rządu Obrony Narodowej opartego na szerokiej koalicji
1921 - został odznaczony Orderem Orła Białego
1922 XI 5 - został ponownie wybrany na posła do Sejmu
1923 V 28 - 1923 XII 19 - był premierem Rządu opartego na koalicji PSL „PIAST”, Chrześcijańskiej Demokracji i Związku Ludowo - Narodowym
1926 V 10 - 1926 V 14 - stanął na czele Rządu, który po kilku dniach został zdymisjonowany po zamachu majowym
1928 III 4 - po raz kolejny został wybrany posłem na Sejm
1930 IX 9 - został aresztowany i osadzony w twierdzy brzeskiej
1930 XI 16 - naród wybrał go po raz kolejny na posła do Sejmu
1930 XI 27 - został zwolniony z więzienia za kaucją
1931 III 15 - został prezesem powstałego Stronnictwa Ludowego
1931 X 26 - 1932 I 13 - oskarżony w odbywającym się w Warszawie procesie więźniów brzeskich
1932 XII - wezwał społeczeństwo do walki z sanacją
1933 VI 30 - wziął w Wierzchosławicach udział w uroczystości z okazji 25 - lecia działalności parlamentarnej, z udziałem około 60 tysięcy gości
1933 IX 28 - zmuszony do opuszczenia kraju przekroczył granicę polsko - czechosłowacką w pobliżu Zakopanego i udał się na emigrację polityczną do Czechosłowacji
1936 II - przebywał w Morges w Szwajcarii u Ignacego Paderewskiego, gdzie spotkał się z generałem Władysławem Sikorskim i generałem Józefem Hallerem
1939 III 31 - wrócił do kraju
1939 IV 3 - stawił się w prokuraturze w Krakowie, skąd przewieziony został do więzienia w Siedlcach
1939 IV 6 - wyszedł za kaucją na tymczasową wolność
1939 V 17 - objął funkcję prezesa Stronnictwa Ludowego i wydał odezwę z wezwaniem do obrony niepodległości Polski
1939 VIII 31 - umarła jego żona Katarzyna
1939 IX 3 - wyjechał pociągiem do Lwowa, lecz podczas bombardowania na stacji Rudki, został ranny
1939 IX 16 - został aresztowany przez Niemców
1939 IX 20 - został osadzony w więzieniu w Rzeszowie
1940 III - Niemcy wywieźli go do Berlina
1941 III 1 - wrócił do Wierzchosławic, pozostając pod nadzorem policji
1943 - wiosną i jesienią przebywał dwukrotnie na leczeniu w Krakowie
1945 VI 28 - wybrany do Prezydium Krajowej Rady Narodowej
1945 VIII 15 - został przewieziony do szpitala Ojców Bonifratrów w Krakowie
1945 IX 16 - po raz ostatni był w Krakowie uczestnicząc w zjeździe PSL
1945 XI 3 - 6 - utworzono kondukt żałobny, który przeszedł pieszo z Krakowa (gdzie w Kościele Mariackim miała miejsce msza poświęcona zmarłemu) do rodzinnej wioski polityka
1945 XI 6 - zgodnie z jego ostatnią wolą został pochowany na cmentarzu w Wierzchosławicach