Dzisiejsza data:

Stanisław Kostka Tarnowski

Edward Rembowski, Światowid

(7 XI 1837 Dzików koło Tarnobrzega – 31 XII 1917 Kraków)

historyk i krytyk literatury polskiej, publicysta, działacz polityczny, rektor UJ

rodzina

hrabia, syn Jana Bogdana, herbu Leliwa, ziemianina, i Gabrieli z Małachowskich, herbu Nałęcz

poślubił dnia 16 IV 1874, Paryż, Róża Branicka (1854 - 1942), herbu Korczak

dzieci:

Elżbieta (1875 – 1955), mąż Janos Esterhazy (1864 – 1905)

Jadwiga (1879 – 1945), mąż Hilary Bniński (1873 – 1946)

Hieronim Jan (1884 – 1945), żona Wanda Zamoyska (1892 - 1965)

biogram

          Początkowo pobierał nauki w domu, a następnie w Gimnazjum św. Anny w Krakowie. Studiował prawo i filozofię ma uniwersytetach krakowskim i wiedeńskim.
          Współpracował jako korespondent w Krakowie oraz w Paryżu z tzw. Biurem Polskim powołanym przez Hôtel Lambert. Korespondenci ci mieli za zadanie dostarczać wiadomości o stanie kraju i bieżących wypadkach, a także zbierać fundusze na popieranie sprawy polskiej.
          W okresie powstania styczniowego pracował w reprezentującym władze powstańcze tzw. Biurze Krakowskim oraz w wydziale wojskowym tzw. Komitetu Obywatelskiego Galicji Zachodniej, biorąc udział w formowaniu oddziału partyzanckiego Z. Jordana. Po klęsce powstania został uwięziony przez władze austriackie w Ołomuńcu przez około 2 lata, skąd wyszedł na mocy amnestii. Po ułaskawieniu stanął na czele krakowskich konserwatystów (tzw. stańczyków).
          Wspólnie z Józefem Szujskim powołał do życia, redagował i wydawał miesięcznik "Przegląd Polski". Ogłosił manifest programowy konserwatystów (Teka Stańczyka, wspólnie z Szujskim, Stanisławem Koźmianem i Ludwikiem Wodzickim). Zasiadał w galicyjskim Sejmie Krajowym, później w Izbie Panów w Wiedniu. Został współwłaścicielem pisma "Czas", które stało się wkrótce czołowym organem konserwatystów.
          Po ślubie z Różą Branicką, córką Konstantego i Jadwigi z Potockich, zamieszkali początkowo przy ulicy Gołębiej 5, a później w pałacu na Szlaku (dawny pałac Montelupich), ofiarowanym Róży w prezencie imieninowym przez ojca. Salon Tarnowskich stał się ośrodkiem życia towarzyskiego „górnych sfer” krakowskiego społeczeństwa.
           Był znakomitym mówcą, przyciągającym na prelekcje i wykłady uniwersyteckie wielu słuchaczy. Do jego uczniów należeli między innymi J. Kallenbach, K. Przerwa-Tetmajer, L. Rydel, S. Windakiewicz. Uchodził za wzór wykwintności i dobrego, merytorycznego przygotowania, kiedy odchodził na emeryturę, urządzono mu wspaniały jubileusz.
          Oceniał literaturę ze stanowiska patriotycznego i moralnego, zwalczał twórczość modernistów. Zajmował się głównie literaturą polskiej XVI i XIX wieku. W badaniach kładł nacisk na portret psychologiczny autora, w mniejszym stopniu na biografię. Doceniał twórczość Krasińskiego, Szujskiego, Sienkiewicza, niechętnie odnosił się do realizmu i ostro atakował Młodą Polskę.

wybrane prace:
1867
- Frycz Modrzewski o poprawie Rzeczypospolitej
1867 - Rozprawa o Juliuszu Słowackim
1868 - O Łukaszu Górnickim
1869 - O Piotrze Grabowskim
1873 - wspólnie z W. L.Anczycem napisali komedię Wędrówka po Galilei
1876 - Komedie Aleksandra Fredry
1882 - Marszałek
1886 - 2 tomy monografii Pisarze polityczni XVI wieku
1888 - Jan Kochanowski
1892 - 2 tomy Zygmunt Krasiński
1895 - 1896 - tom 1 - 4 zbioru Rozprawy i sprawozdania
1897 - Henryk Sienkiewicz
1897 - Matejko
1900 - tom 1 - 5 syntezy Historia literatury polskiej
1903 - Czyściec Słowackiego
1905 - 1907 - tom 6 Historia literatury polskiej
1909 - Julian Klaczko
1977 - Wybór prac O literaturze polskiej XIX wieku

kalendarium

1850 - 1854 - uczęszczał do gimnazjum Św. Anny w Krakowie
1855 - 1858 - studiował prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim
1857/1858 - odbył podróż do Francji, Hiszpanii i na Bliski Wschód
1858 - 1861 - studiował filologię (między innymi u Karola Mecherzyńskiego) na Uniwersytecie Jagiellońskim
1861 - uzupełniał studia w dziedzinie filologii na uniwersytecie w Wiedniu
1861 - 1862 - przebywał w Paryżu, gdzie pracował w biurze politycznym Hotelu Lambert - ośrodka prawicy emigracyjnej
1863 - pracował w reprezentującym władze powstańcze tzw. Biurze Krakowskim oraz w wydziale wojskowym tzw. Komitetu Obywatelskiego Galicji Zachodniej
1863 - 1865 - przebywał w niewoli austriackiej, więziony w Ołomuńcu
1866 - został współwydawcą miesięcznika "Przegląd Polski"
1867 - został posłem na sejm galicyjski
1867 - został członkiem Towarzystwa Naukowego Krakowskiego
1870 - obronił doktorat na Uniwersytecie Jagiellońskim (na podstawie pracy Król Stanisław Leszczyński jako pisarz polityczny) i uzyskał również habilitację
1870 - zasiadł w Komisji Egzaminacyjnej dla kandydatów na nauczycieli szkół gimnazjalnych i realnych
1870 - został współwłaścicielem dziennika "Czas"
1871 - uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego i kierownictwo Katedry Historii Literatury Polskiej
1873 - został członkiem Akademii Umiejętności
1874 IV 16 - poślubił w Paryżu Różę Branicką
1875 - 1893 - przewodniczył Komisji dla Badań w Zakresie Historii Literatury i Oświaty w Polsce
(1875-1893) i Komisji Historycznej (1883-1891)
1878 - 1882 - pełnił funkcję sekretarza Wydziału I AU
1879 - został profesorem zwyczajnym
1880 - został powołany na członka honorowego Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk
1882/1883 - był dziekanem Wydziału Filozoficznego
1883 - zastąpił zmarłego Józefa Szujskiego na stanowisku sekretarza generalnego AU
1883 - 1891 - przewodniczył Komisji Historycznej
1884 - organizował w Krakowie ogólnopolski Zjazd im. J. Kochanowskiego
1885 - powołany został do Izby Panów w Wiedniu
1886/1887 oraz 1899/1900 - pełnił funkcję rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego
1887 - został odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Franciszka Józefa
1887/1888 oraz 1900/1901 - pełnił funkcję prorektora Uniwersytetu Jagiellońskiego

1888 - został kierownikiem Działu Literackiego Seminarium Filologii Słowiańskiej
1890 - został prezesem AU
1909 - przeszedł na emeryturę, ale pracował naukowo do końca życia
1936 - pośmiertnie został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta

źródła

Henryk Markiewicz, Stanisław Tarnowski, w: Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, tom II, Warszawa 1985

Biogramy uczonych polskich, Część I: Nauki społeczne, zeszyt 3: P-Z, Wrocław 1985