Dzisiejsza data:

Antoni Stawarz

(1889 Tuchów -1955 Kraków),

wojskowy, uczestnik wyzwolenia Krakowa w 1918

rodzina

syn Tadeusza, dróżnika kolejowego, i Genowefy z Gonciarzów

żona – Maria

dzieci: Joanna, Wanda i Włodzimierz

biogram

           Zdał maturę w Nowym Sączu, rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim i jednocześnie odbywał praktykę adwokacką w Bieczu i następnie w Głogowie.

           W czasie I wojny światowej służył w piechocie austriackiej walcząc na różnych frontach, awansował na porucznika. Został dowódcą plutonu ciężkich karabinów maszynowych w batalionie asystencyjnym 93 pułku piechoty, stacjonującym w koszarach przy ulicy Kalwaryjskiej (obecnie na tym miejsce stoją obiekty sportowe klubu "Korona"), sam kwaterował w willi Wisłockich przy placu Lasoty 3.

           Nawiązał kontakty z innymi Polakami służącymi w różnych jednostkach armii austriackiej oraz z kolejarzami w Płaszowie, a za ich pośrednictwem z dezerterami, ukrywającymi się w Prokocimiu. Udało mu się zwerbować około 500 osób. Skontaktował się też z przebywającym w Krakowie płk. Bolesławem Roją, byłym dowódcą III Brygady Legionów, organizującym z ramienia Polskiej Komisji Likwidacyjnej siłę zbrojną.

           Po otrzymaniu rozkazu od pułkownika Roi aby przygotował oddział do objęcia odwachu w Rynku Głównym, zwołał tajne spotkanie kierownictwa swojego sprzysiężenia (Stawarz, por. Iwaszko, sierż. Koścień, ppor. Stec i Gawron), na którym obwieścił obecnym początek powstania w Twierdzy Kraków oraz omówiono szczegóły planowanej akcji. Wręczył swojej gospodyni, p. Wisłockiej, 200 koron z poleceniem nabycia większej ilości białych i czerwonych wstążek i zebrana przez nią grupa kobiet z okolicznych domów przystąpiła do szycia biało - czerwonych kokard.

          Przy pomocy znajomych kolejarzy rozesłał depeszę do wszystkich większych placówek kolejowych w Galicji obwieszczając prowincji informację o udanej rewolucji w Krakowie. Kolejarze mieli polecenie wstrzymania wszystkich transportów, które by chciały wyjechać poza granice kraju oraz kierować pociągi z austriackimi żołnierzami do stacji Kraków - Płaszów. Po rozbrojeniu wartowników i internowaniu pozostałych w koszarach żołnierzy austriackich oddziały powstańcze i ludność cywilna przekroczyły Wisłę, zajmując po drodze komendę wojskową na Stradomiu i opanowując w dalszej kolejności koszary Landwehry przy ulicy Siemiradzkiego i inne obiekty, w tym odwach przy wieży ratuszowej w Rynku Głównym.

           Jego wystąpienie przyspieszyło oddanie przez Austriaków władzy w Krakowie. W wolnej już Polsce pozostał w wojsku, brał udział w walkach z Ukraińcami o Lwów, następnie - po sformowaniu ochotniczego batalionu z ziemi tarnowskiej - wziął udział w walkach o Przemyśl.

          W czasie przewrotu majowego opowiedział się za legalnym rządem przeciwko zamachowi Józefa Piłsudskiego. Z tego powodu został karnie przeniesiony do 16 pułku piechoty w Tarnowie, potem do 78 pułku piechoty w Baranowiczach, a następnie do Berezy Kartuskiej.

          Powrócił do Krakowa, gdzie pracował w zarządzie miejskim. W czasie II wojny światowej związał się z ZWZ-AK, a po wojnie pracował jako magazynier w różnych spółdzielniach.

          Został pochowany na cmentarzu Rakowickim (kwatera LXIV, rząd 11, miejsce 39).

wybrane publikacje:

1939 – wspomnienia o czynie 1918 roku Gdy Kraków kruszył pęta

kalendarium

1910 – zdał maturę w Nowym Sączu

1912 - rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim

1914 - 1916 - walczył na foncie serbskim

1916 – został awansowany na podporucznika i skierowany na front włoski

1917 – mianowany porucznikiem

1918 I - wraz z Józefem Badziochem założył w Krakowie Polską Organizację Dywersyjną

1918 IX – przeniesiony do Krakowa

1918 X 30 – o godzinie 19 kierownictwu swojego oddziału oznajmił o początku powstania w Twierdzy Kraków

1918 X 30 - o godzinie 21 przy pomocy kolejarzy rozkazał wysłanie z dworca w Płaszowie do wszystkich stacji w Galicji depeszy o następującej treści: Rewolucja w Krakowie. Rząd polski objął władzę. Wstrzymać wszystkie transporty, które by chciały wyjechać poza granice kraju. Skierować je na Kraków.

1918 X 31 - opanował koszary i z grupą żołnierzy ruszył do Rynku Głównego

1918 X 31 – o godzinie 11.30 zajął odwach przy wieży ratuszowej

1918 XI 1 - awansowany na stopień kapitana

1918 XI - brał udział w walkach z Ukraińcami o Lwów

1919 III - wziął udział w walkach o Przemyśl

1920 – 1921 - służył w żandarmerii wojskowej

1924 X 31 – jako aktywny uczestnik przejmowania władzy w 1918 roku dekorowany został srebrnym krzyżem pamiątkowym

1926 V - opowiedział się po stronie rządowej

1929 IX 30 – przeniesiony w stan spoczynku

1935 – powrócił do Krakowa

1991 – jego imieniem nazwano ulicę (dawną ulicę Marcina Radockiego) w XIII dzielnicy Podgórze, łączącą się z ulicą Edwarda Dembowskiego

źródła:

Andrzej Kostrzewski, Antoni Stawarz, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XLII, 2003–2004