Adam Stefan Stanisław Bonifacy Józef Sapieha

Książę Niezłomny

(14 V 1867 Krasiczyn – 23 VII 1951 Kraków)

arcybiskup, metropolita krakowski, kardynał, biskup krakowski

rodzina

książę herbu Lis, syn Adama, polityka galicyjskiego, i Jadwigi Klementyny z Sanguszków

biogram

           Uczęszczał do IV Wyższego Gimnazjum we Lwowie, następnie studiował prawo i nauki polityczne na uniwersytecie w Wiedniu i UJ oraz teologię na uniwersytecie jezuickim w Innsbrucku. Otrzymał święcenia kapłańskie we Lwowie i został skierowany na funkcję wikariusza parafii w Jazłowcu koło Buczacza. Kontynuował studia na Uniwersytecie Laterańskim w Rzymie, gdzie uzyskał doktorat praw i teologii. Jednocześnie studiował dyplomację w Kościelnej Akademii Szlacheckiej, co pozwoliło mu nawiązać szerokie stosunki w Kurii Rzymskiej.
           Po powrocie do kraju pełnił między innymi funkcję wicerektora seminarium metropolitalnego we Lwowie i wikariusza parafii św. Mikołaja we Lwowie. Został tajnym podkomorzym papieża Piusa X w Watykanie, podejmował starania o interwencję papieża w sprawach polskich, działał przeciw germanizacji Wielkopolski, występując w sprawie strajku szkolnego, interweniował również w sprawie prałata Benigniego, przeciw prowadzonej przez niego rusyfikacji kościoła polskiego, organizował duszpasterstwo emigracji polskiej.
           Jako biskup krakowski został członkiem austriackiej Izby Panów i posłem do Sejmu Krajowego. W okresie swego posługiwania kładł od początku nacisk na rozbudzenie wśród społeczeństwa uczuć patriotycznych. Z okazji rocznic narodowych odprawiał uroczyste nabożeństwa. Był posłem na sejm z ramienia Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej.
           Wywołał tzw. konflikt wawelski, przenosząc trumnę J. Piłsudskiego z krypty św. Leonarda do krypty pod wieżą Srebrnych Dzwonów, bez zgody władz państwowych.
           Zasłużony dla organizacji administracji kościelnej w odrodzonej Polsce. Przeprowadził dwa synody diecezjalne. Sprowadził do Krakowa Seminaria Śląskie i Częstochowskie. Popierał budowę kościołów (w okresie międzywojennym pod jego rządami zbudowano w diecezji pięćdziesiąt nowych kościołów) i domów katolickich (w 1929 około 100) między innymi dla Akcji Katolickiej (obecnie budynek starej Filharmonii Krakowskiej). Wystawił dom dla księży emerytów przy ulicy św. Marka 10. W seminarium duchownym na Podzamczu dobudował południowe skrzydło, odbudował dom przy ulicy Wolskiej (obecnie Piłsudskiego). Rozszerzył sieć parafii, dbał o wykształcenie i rozwój duchowy księży. Erygował w Krakowie i diecezji wiele nowych zgromadzeń, do Tyńca sprowadził ponownie benedyktynów.
Utworzył Naukowe Towarzystwo im. Benedykta XV i Naukowy Instytut Katolicki. Troszczył się o Katedrę Wawelską, w której z jego inicjatywy prowadzono prace konserwatorskie kierowane przez A. Szyszko-Bohusza. Szerzył kult Jadwigi, brata Alberta i A. Salawy. Prowadził rozległą działalność charytatywną, między innymi powołując komitety dobroczynne na rzecz ubogich, bezrobotnych, głodnych, poszkodowanych przez powódź lub mróz.
           Po wybuchu I wojny światowej utworzył Książęco - Biskupi Komitet Pomocy dla Dotkniętych Klęską Wojny (KBK). Założone przez KBK dziecięce zakłady lecznicze w Zakopanem i Witkowicach przekazał Wydziałowi Lekarskiemu UJ. Przewodniczył Krajowej Centrali Caritas. Cieszył się powszechnym autorytetem, nazywany był jałmużnikiem Polski.
           Podczas II wojny światowej, po opuszczeniu Polski przez prymasa A. Hlonda, kierował polskim Kościołem i reprezentował go wobec Niemców, protestując często przeciw ich polityce eksterminacyjnej oraz interweniując w obronie prześladowanej ludności. Współpracował z polskim ruchem oporu i organizacjami konspiracyjnymi, wspierał działalność Rady Głównej Opiekuńczej i tzw. Komitetu Trzech (W. Szafer, S. Kutrzeba, L. Piotrowicz), który organizował pomoc dla krakowskich uczonych i ich rodzin. Stał się symbolem niepodległości i oporu wobec okupanta. Stał się jednym z największych autorytetów moralnych w okupowanym kraju i za jego granicami.
           Po zakończeniu wojny przystąpił natychmiast do odbudowy życia kościelnego w nowych, komunistycznych warunkach. Dzięki jego prestiżowi władze wyraziły między innymi zgodę na wydawanie przez Kurię pisma "Tygodnik Powszechny". Podpisał memoriał do Bieruta, protestujący przeciw aresztowaniu żołnierzy AK, stosowania brutalnych metod w więzieniach, wywożenia Polaków do ZSRR. Powołał Krajową Centralę „Caritas” i nawiązał kontakty z zagranicznymi instytucjami charytatywnymi. Wkrótce powstały liczne zakłady opiekuńcze i szpitale. Popierał rozwój kultury katolickiej, dbał o kontakty Kościoła z inteligencją katolicką. Licząc się z możliwością aresztowania wydał następujące oświadczenie: W razie gdybym był aresztowany, stanowczo niniejszym ogłaszam, że wszelkie moje tam złożone wypowiedzi, prośby i przyznania się są nieprawdziwe. Nawet gdy one byłyby wygłaszane wobec świadków, podpisane nie są one wolne i nie przyjmuję je za swoje.
           Pochowany pod konfesją św. Stanisława w Katedrze Wawelskiej. W zakrystii kościoła Franciszkanów w Krakowie znajduje się jego portret pędzla Fryderyka Pautscha.

publikacje:

W latach 80. ukazała się Księga sapieżyńska (t. 1 1982, t. 2 1986)

kalendarium

1886 VII - uzyskał świadectwo dojrzałości w IV Wyższym Gimnazjum we Lwowie
1886 - 1887 - odbył studia prawnicze na Uniwersytecie Wiedeńskim
1887 - 1888 - studiował prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie
1888 - 1890 - studiował ponownie na Uniwersytecie Wiedeńskim
1890 - rozpoczął studia teologiczne na uniwersytecie jezuickim w Innsbrucku
1891 - otrzymał absolutorium na Uniwersytecie Wiedeńskim
1892 - wpisany został na trzeci rok studiów w seminarium duchownym archidiecezji lwowskiej
1893 VII 15 - otrzymał święcenia diakonatu w kaplicy seminaryjnej we Lwowie z rąk ówczesnego biskupa pomocniczego lwowskiego Jana Puzyny
1893 X 1 - tam też otrzymał święcenia kapłańskie również z rąk biskupa Jana Puzyny
1894 - ukończył studia teologiczne
1894 - został dekretem arcybiskupa Seweryna Morawskiego skierowany do pracy w parafii w Jazłowcu koło Buczacza, gdzie pełnił obowiązki kapelana panien z rodzin ziemiańskich przy domu Zgromadzenia Sióstr Niepokalanego Poczęcia NMP
1895 - głosił rekolekcje dla ludności polskiej na Górnym Śląsku
1895 X - wyjechał na studia specjalistyczne do Rzymu
1896 VII 10 - uzyskał stopień doktora obojga praw (kanonicznego i cywilnego) w Papieskim Ateneum Laterańskim
1896 - odbył podróż do Bośni, aby zapoznać się z warunkami życia zamieszkujących na tych terenach Polaków
1897 - po powrocie do kraju został mianowany sekretarzem sądu metropolitalnego, egzaminatorem prosynodalnym oraz wicerektorem seminarium duchownego we Lwowie
1901 X 27 - złożył rezygnację z tej ostatniej funkcji
1902 - odbył półroczną podróż po USA w sprawach rodzinnych
1902 X - został przez arcybiskupa Józefa Bilczewskiego mianowany wikariuszem parafii św. Mikołaja we Lwowie oraz kanonikiem kapituły katedralnej
1906 II 19 - został powołany do Rzymu na stanowisko szambelana papieskiego (Cameriere Segreto Partecipante della Sua Santitá) papieża Piusa X
1908 - otrzymał Krzyż Komandorski Orderu Franciszka Józefa z Gwiazdą
1911 - współorganizował polskie biuro prasowe w Rzymie
1911 XI 8 - cesarz Franciszek Józef mianował go biskupem ordynariuszem krakowskim
1911 XI 27 - konsystorz papieski przyjął tę nominację
1911 XI 27 - papież Pius X ogłosił bullę nominacyjną
1911 XII 17 - otrzymał z rąk papieża Piusa X w Kaplicy Sykstyńskiej sakrę biskupią
1912 III 3 - odbył ingres do Katedry Wawelskiej w obecności rodziny, ośmiu biskupów, dwóch ministrów, marszałka krajowego Galicji Stanisława Badeniego oraz namiestnika Galicji Michała Bobrzyńskiego
1912 - utworzył pierwsze w Krakowie duszpasterstwo akademickie przy Kolegiacie św. Anny
1913 - powołał przy parafialne komitety do spraw opieki nad ubogimi
1915 - powołał Książęco-Biskupi Komitet Pomocy dla Dotkniętych Klęską Wojny (KBK) i dla zorganizowania jego sekcji sanitarnej ofiarował 50 tys. koron
1915 - Polska Akademia Umiejętności przyznała mu nagrodę Fundacji Erazma i Anny Jerzmanowskich
1916 - nie zezwolił na pochówek Henryka Sienkiewicza w Katedrze Wawelskiej
1918 XI 3 - przewodniczył nabożeństwu z okazji wyzwolenia Krakowa
1918 - otrzymał honorowe obywatelstwo Nowego Sącza
1920 IX 23 - papież Benedykt XV mianował go asystentem tronu papieskiego i hrabią rzymskim
1920 - przekazał Wydziałowi Lekarskiemu UJ dziecięce zakłady lecznicze w Zakopanem i Witkowicach
1922 - otrzymał Order Polonia Restituta II klasy (odznaczenia nie przyjął)
1922 XI 12 - został wybrany na senatora z listy Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej
1923 III 9 - złożył mandat, podporządkowując się papieskiemu zakazowi przyjmowania godności publicznych przez hierarchów kościelnych
1923 - powołał Komitet Artystyczno - Doradczy Restauracji Katedry Wawelskiej
1923 - zwołał synod diecezjalny

1923 XII 20 - poświęcił nowy kościół w Borku Fałęckim
1924 VI 3 - w trakcie zebrania Konferencji Episkopatu Polski jako jedyny jego członek głosował przeciw utworzeniu metropolii krakowskiej
1924 - utworzył Ratunkowy Komitet Biskupi dla Niesienia Pomocy Biednym
1924 - otrzymał Wielką Wstęgę Orderu Polonia Restituta
1925 - utworzył Narodowy Instytut Katolicki. Jednym z największych jego dzieł było zorganizowanie Akcji Katolickiej w diecezji - powstało wówczas około 100 domów parafialnych
1925 XII 14 - mianowany został przez papieża Piusa XI pierwszym arcybiskupem metropolitą krakowskim
1926 I 17 - odbył ingres do Katedry Wawelskiej i otrzymał paliusz z rąk najstarszego sufragana metropolii, biskupa tarnowskiego Leona Wałęgi
1926 - utworzył Komitet Pomocy dla Dotkniętych Klęską Bezrobocia
1926 – otrzymał doktorat honoris causa Wydziału Teologicznego UJ
1927 - wydał zgodę na złożenie sprowadzonych z Paryża zwłok Juliusza Słowackiego w Krypcie wieszczów w Katedrze Wawelskiej i postanowił, że będzie to ostatni pochówek na Wawelu
1932 - 1947 - był przewodniczącym Komisji Ogólnej i Komisji Szkolnej Konferencji Episkopatu Polski
1934 -zorganizował Caritas Archidiecezji Krakowskiej (sprzeciwiał się następnie kontrolowaniu tej instytucji przez władze świeckie)
1938 V 6 - nastąpiło jego pierwsze spotkanie z Wojtyłą, gdy arcybiskup odbywał wizytację kanoniczną w Wadowicach
1935 V - wydał pozwolenie na złożenie zwłok marszałka Józefa Piłsudskiego w Krypcie Świętego Leonarda, zastrzegając przy tym, iż jest to lokalizacja tymczasowa, a po przygotowaniu godniejszego miejsca w podziemiach katedry, trumna zostanie tam przeniesiona
1936 - otrzymał Order Orła Białego
1937 VI 23 - na polecenie arcybiskupa przeniesienia została trumna Józefa Piłsudskiego z Krypty Świętego Leonarda pod Wieżę Srebrnych Dzwonów na Wawelu
1937 VI 12 - otrzymał tytuł Honorowego Obywatela m. Krakowa
1938 - zwołał synod diecezjalny
1939 II 2 - poprosił papieża Piusa XI o zwolnienie z urzędu arcybiskupa metropolity ze względu na zaawansowany wiek i pogarszający się stan zdrowia
1939 V 7 - ze względu zbliżającą się wojnę, prośbę wycofał i wyraził gotowość kontynuowania posługi
1939 VIII - podjął decyzję o ewakuacji najcenniejszych dzieł sztuki z Wawelu i ukryciu ich między innymi w Pałacu Arcybiskupim
1939 IX 4 - powołał Obywatelski Komitet Pomocy z sekcjami: charytatywną, gospodarczą i sanitarną
1939 XI 3 - otrzymał od władz okupacyjnych zakaz wstępu na Wawel
1939 XI 9 - przekazał klucze Wawelu posłańcowi generalnego gubernatora Hansa Franka
1940 - funkcje Obywatelskiego Komitetu Pomocy przejęła założona przy jego staraniu i będąca pod jego patronatem Rada Główna Opiekuńcza
1942 - zdecydował o przyjęciu Wojtyły do podziemnego seminarium duchownego w Krakowie, a następnie sprawował nadzór nad jego formacją
1942 XI 2 - wystosował do generalnego gubernatora Hansa Franka list, sprzeciwiający się terrorowi stosowanemu przez okupanta wobec Polaków i Żydów
1943 XI 9 - ponownie skierował do gubernatora Franka list w tej sprawie
1943 XII 17 - odbył konferencję z szefem rządu Generalnego Gubernatorstwa Josefem Bühlerem oraz wyższym dowódcą SS i policji Wilhelmem Koppe, podczas której poruszył kwestię częstego stosowania przez Niemców metody odpowiedzialności zbiorowej wobec ludności polskiej
1944 III 27 - ogłosił odezwę w sprawie masowych rzezi Polaków dokonywanych przez Ukraińską Powstańczą Armię w porozumieniu z Niemcami na wschodnich kresach Generalnego Gubernatorstwa
1944 IV 5 - odbył jedyne w czasie okupacji spotkanie z generalnym gubernatorem Hansem Frankiem, podczas którego gubernator domagał się od niego oficjalnego wystąpienia antybolszewickiego
1944 VIII 2 - interweniował w sprawie uznania Krakowa za miasto otwarte, co miało ocalić je od zniszczenia podczas działań wyzwoleńczych
1945 III 17 - odbył w Krakowie spotkanie z generałem broni Michałem Rolą-Żymierskim, ministrem obrony narodowej w Rządzie Tymczasowym Rzeczypospolitej Polskiej. Przekazał ministrowi uwagi na temat sposobu przeprowadzenia reformy rolnej oraz gospodarki finansami
1945 III 24 - pod jego patronatem i z jego inicjatywy rozpoczęto wydawanie "Tygodnika Powszechnego"
1945 IV - podpisał memoriał do Bieruta, protestujący przeciw polityce rządu wobec Polaków
1945 VI 25 - ze względu na nieobecność w Polsce prymasa Hlonda, osobiście zwołał do Częstochowy pierwsze po II wojnie światowej zebranie episkopatu i przewodniczył jego obradom
1945 VII 3 - odwiedził obóz koncentracyjny w Oświęcimiu
1945 VIII 25 - ponownie powołał, zlikwidowany po wybuchu wojny Caritas i został jego przewodniczącym (do 1950 roku)
1945 IX 15 - zaakceptował deklarację ideową organizacji Wolność i Niezawisłość
1945 XI 7 - złożył w Sądzie Apelacyjnym w Krakowie zeznania dla Międzynarodowego Trybunału Wojennego
1946 II 18 - został przez papieża Piusa XII mianowany kardynałem
1946 II 23 - otrzymał z rąk papieża w Bazylice Świętego Piotra w Watykanie kapelusz kardynalski
1946 XI 1 - wyświęcił w kaplicy Pałacu Arcybiskupiego w Krakowie Karola Wojtyłę na księdza
1947 V - reprezentował w sprawie normalizacji relacji państwo - Kościół polski episkopat na rozmowach ze Stolicą Apostolską w Rzymie
1948 IV 23 - wraz z prymasem Hlondem przesłał list do prezydenta Bolesława Bieruta, poruszający kwestię potrzeby rozmów między państwem a Kościołem
1948 XII - wystosował do prezydenta Bieruta memoriał, w którym sprzeciwił się posunięciom władzy państwowej takim jak likwidacja szkół katolickich, utrudnianie i ograniczanie posługi duszpasterskiej chorym i więźniom, niszczenie prasy katolickiej, indoktrynacja obywateli oraz szkalowanie duchowieństwa i hierarchii kościelnej
1949 - z jego polecenia dokonano otwarcia grobu i zbadano szczątki królowej Jadwigi, przeniesione następnie do sarkofagu
1949 - otrzymał doktorat honoris causa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
1950 I - ponownie był inspiratorem i autorem lub współautorem listów protestacyjnych do prezydenta Bieruta, potępiających szykanowanie Kościoła w Polsce, zwłaszcza represje wobec Caritasu
1950 VII - poważnie zachorował
1950 X - przeszedł zawał serca
1951 IV 19 - po raz ostatni przewodniczył mszy świętej
1951 V 3 - przekazał rządy w archidiecezji wikariuszowi generalnemu, arcybiskupowi Eugeniuszowi Baziakowi
1951 V 10 - odbył ostatnie spotkanie z prymasem Wyszyńskim
1951 VII 28 - odbył się jego pogrzeb pod przewodnictwem prymasa Wyszyńskiego
1977 - przed kościołem Franciszkanów od strony Plant stanął pomnik kardynała wykonany w 1968 przez Augusta Zamoyskiego
1990 - imieniem kardynała nazwano ulicę w dzielnicy Mistrzejowice między ulicą Mistrzejowicką i ulicą Kruszwicką

źródła

Książę Niezłomny. Kardynał Adam Stefan Sapieha, red. Roman Bogacz, Kraków 2001; Bolesław Przybyszewski, Adam Stefan kardynał Sapieha. Pasterz dobry, książę niezłomny 1867-1951, Łańcut 2002;

Michał Rożek, Kardynał Sapieha, Kraków 2007;

Jerzy Wolny i inni, Księga Sapieżyńska, tom I, Kraków 1982; tom II, Kraków 1986