Stefan Batory

węgierski: Báthory István

(27 września 1533 Somlyó, obecnie Şimleu - Silvaniei, Rumunia – 12 grudnia 1586 Grodno)

król Polski

rodzina

syn Stefana, wojewody siedmiogrodzkiego, i Anny Katarzyny Telegdi

                              

Stefan Batory

Lata panowania 1576-1586

rodzeństwo: Mikołaj; Katarzyna; Andrzej, marszałek dworu królewskiego; Zofia; Anna; Elżbieta; Krzysztof, książę Siedmiogrodu od 1756

żona:

Anna Jagiellonka, córka Zygmunta I Starego

brak dzieci
nosił tytuł:
           Stephanus, Dei gratia rex Poloniae et magnus dux Lithuaniae, Russiae, Prussiae, Masoviae, Samogitiae, Kiioviae, Volhyniae, Podlachiae, Livoniaeque, necnon princeps Transylvaniae
w tłumaczeniu:
           Stefan, z Bożej łaski król Polski, wielki książę litewski, ruski, pruski, mazowiecki, żmudzki, kijowski, wołyński, podlaski, inflancki, a także książę siedmiogrodzki 

biogram

           Odbył kilkumiesięczne studia w Padwie, opanował łacinę, język niemiecki i włoski, nie władał polskim, i gruntownego wykształcenia jednak nie zdobył.
           Po zgonie Jana Zygmunta, korzystając z poparcia sułtana, został wybrany księciem Siedmiogrodu.
           Wybrany został głosami szlachty przeciwko kandydaturze cesarza Maksymiliana II. Odbył uroczysty wjazd na Wawel, a po poślubieniu Anny Jagiellonki koronowany został w Katedrze Wawelskiej przez biskupa kujawskiego S. Karnkowskiego.
           W Krakowie przebywał niewiele, już w maju opuścił Wawel, udając się na wojnę z przeciwstawiającym mu się Gdańskiem. W wyniku trzech zwycięskich kampanii przeciw Moskwie, na mocy rozejmu w Jamie Zapolskim przyłączył do Polski Inflanty i ziemię połocką.
           Był zwolennikiem wzmocnienia władzy królewskiej. Dokonał reform wojskowych, utworzył między innymi piechotę wybraniecką (1 żołnierz utrzymywany przez 20 chłopów z dóbr królewskich), zmodyfikował uzbrojenie jazdy, ustalił podział jazdy na ciężkozbrojną husarię, chorągwie kozackie i jazdę lekką, ustanowił rejestr kozacki obejmujący Kozaków zaporoskich, pobierających żołd od Rzeczypospolitej i zobowiązanych do walki w armii polskiej, wzmocnił artylerię, popierał rozwój inżynierii wojskowej. Założył w Warszawie pierwszy szpital wojskowy, otworzył kilka mennic, usprawnił system podatkowy.
           Dążąc do pozyskania szlachty utworzył Trybunał Koronny i Litewski, przekazując im przysługujące dotąd władcy uprawnienia sądownicze.
Starał się o wzrost znaczenia sejmików kosztem sejmu.
           Prowadził tolerancyjną politykę w stosunku do innowierców, jednocześnie wspierał Kościół katolicki i zakon jezuitów.
           Pochowany został w Katedrze Wawelskiej. Anna Jagiellonka ufundowała mu pomnik nagrobny w kaplicy Mariackiej wykonany przez Santi Gucciego.
           Jego imieniem nazwano ulicę w dzielnicy Stare Miasto.

kalendarium

1549 X 22 - w imieniu cesarza Ferdynanda I Habsburga wziął udział w Mantui w zaślubinach jego córki Katarzyny Habsburżanki z Franciszkiem III Gonzagą
1549 - studiował w Padwie
1550 - powrócił do Somlyó i walczył przeciw Turcji
1556 X 22 - witał w imieniu szlachty węgierskiej powracającą z Polski Izabelę Jagiellonkę
1562 III 4 - dowodząc wojskami siedmiogrodzkimi stoczył krwawą bitwę z wojskami cesarskimi pod Hadad, zakończoną podpisaniem krótkotrwałego rozejmu
1565 III 13 - w Satmarze wynegocjował wstępne porozumienie pokojowe z cesarzem Maksymilianem II Habsburgiem
1571 V 25 - korzystając z poparcia sułtana został wybrany księciem Siedmiogrodu
1575 VII 19 - w bitwie pod Kerelőszentpál pokonał Bekiesza, przywódcę opozycji prohabsburskiej
1575 XII 14 - został ogłoszony królem Polski
1576 II 16 - zaprzysiągł w Meggeszu pacta conventa, przyrzekł między innymi odebrać ziemie zagrabione przez Rosję
1576 III 16 - uroczyście przekroczył granicę Polski, witany gorąco przez swoich zwolenników
1576 IV 23 - odbył uroczysty wjazd na Wawel
1576 V 1 - po poślubieniu Anny Jagiellonki został koronowany w Katedrze Wawelskiej przez biskupa S. Karnkowskiego
1576 V 30 - opuścił Wawel udając się na wojnę z prohabsbursko nastawionym Gdańskiem
1577 IV 17 - wojska Batorego pobiły Gdańszczan w bitwie pod Lubiszewem
1577 XII 16 - uroczyście wjechał do Gdańska i przyjął przysięgę wierności od rady miejskiej

1578 VII 7 – akt erekcyjny Uniwersytetu Wileńskiego
1578 - na sejmie zwyczajnym w Warszawie dopilnował utworzenia sądu apelacyjnego dla szlachty (Trybunału Koronnego), ustanowienia chłopskiej piechoty wybranieckiej oraz uchwalenia podatków na wojnę z Moskwą
1579 VIII 30 - zdobył Połock
1579 - jezuitom ufundował Akademię Wileńską
1580 - zdobył Wielkie Łuki
1581 - utworzył Trybunał Litewski

1582 I 7-10 – polował w Puszczy Białowieskiej na głuszce
1582 - zawarł rozejm w Jamie Zapolskim przywracając Polsce Inflanty i ziemię połocką oraz przyłączając Wieliż w zamian za Wielkie Łuki
1582 XI - 1583 IX - przebywał w Krakowie, uczestniczył wówczas w uroczystościach weselnych J. ZamoyskiegoGryzeldy Batorówny
1586 - doprowadził do przebudowy letniej rezydencji królewskiej w podkrakowskim Łobzowie
1588 V 23 - pochowany w Katedrze Wawelskiej
1880 - jego imieniem nazwano ulicę w dzielnicy Stare Miasto łączącą ulicę Karmelicką z ulicą Łobzowską

źródła

Królowie elekcyjni. Leksykon biograficzny, Kraków 1997

Jerzy Besala, Stefan Batory, Warszawa 1992