Józef Sare

Saare, Sarre

(1 IX 1850 Chorowice koło Skawiny – 23 III 1929 Kraków)

budowniczy, architekt, polityk

rodzina

z patriotycznej rodziny żydowskiej, jego przodkowie zajmowali się w Przegini Duchownej między innymi produkcją amunicji dla powstań narodowych

syn Salomona, budowniczego, i Danieli z Kleinbergerów

jego rodzice dzierżawili kawałek gruntu i karczmę w Chorowicach, mieli kamienicę przy ul. Zwierzynieckiej 27 w Krakowie, w której Sare mieszkał przez całe życie

VI 1874 poślubił Celinę Krautzerówną (1854 – 1925), córkę lekarza z Tarnowa

dzieci: Romuald i Hugo zmarli we Lwowie w dzieciństwie (1880); Zenon (1883 – 1961), inżynier budowy maszyn, przed I wojną światową pracował w zakładach „Škoda” w Czechach, w latach 1914 – 1919 był naczelnym inżynierem warsztatowym w Fabryce Maszyn i Wagonów Zieleniewskiego, później zatrudniony w Spółce Inżynierskiej przy ul. Tarłowskiej 3; córka Elza (1882 – 1957), 1. voto Łomińska, 2. voto Krausowa, miłośniczka sztuk plastycznych i kolekcjonerka, cenną kolekcje rodzinną zebranych dzieł sztuki przekazała Muzeum Narodowemu w Krakowie

biogram

           Studiował w krakowskim Instytucie Technicznym (między innymi u F. Pokutyńskiego) i na politechnice w Wiedniu.
           Po powrocie do Krakowa pracował początkowo jako inspicjent budowy Collegium Novum, później przy przebudowie Teatru Starego.
           W czasie I wojny światowej był członkiem Naczelnego Komitetu Narodowego. Po wybuchu wojny, w związku z ewakuacją miasta, rezygnacją pierwszego wiceprezydenta Henryka Szarskiego i czasową nieobecnością prezydenta Juliusza Leo, wykonywał obowiązki prezydenta Krakowa.
           Po wojnie witał w Krakowie w imieniu miasta generała Józefa Hallera.
           Wykonywał obowiązki prezydenta także po śmierci Jana Kantego Federowicza oraz po odwołaniu komisarza rządowego Witolda Ostrowskiego a przed wyborem Karola Rollego.
           Zasłużył się w regulowaniu spraw ekonomicznych miasta i tworzeniu Wielkiego Krakowa. W projektach architektonicznych odwoływał się do form historycznych. Prowadził budowy finansowane ze środków krajowych.
           Zaprojektował wiele krakowskich budynków, między innymi Kliniki Chirurgicznej i Okulistycznej oraz Kliniki Psychiatrycznej przy ulicy Kopernika, budynek I Liceum im B. Nowodworskiego przy placu na Groblach, gimnazjum im. Sobieskiego przy ulicy Sobieskiego i Collegium Medicum przy ulicy Grzegórzeckiej.
           Z jego inicjatywy miasto kupiło Las Wolski, który przeznaczono na park publiczny. W Lesie Wolskim - przy drodze z Woli Justowskiej do Zoo - stoi drewniany domek z werandą nazwany na jego cześć "Józefówką".
           Był pierwszym prezesem Krajowego Komitetu Opieki nad Sierotami Żydowskimi, członkiem honorowym różnych stowarzyszeń żydowskich. Odznaczony został między innymi Krzyżem Kawalerskim i Komandorskim cesarza Franciszka Józefa, Krzyżem Kawalerskim Polonia Restituta.
           Pochowany na nowym cmentarzu żydowskim przy ulicy Miodowej. Jego portret namalowany przez Jacka Malczewskiego znajduje się w Muzeum Narodowym. Jego imię nosi ulica w dzielnicy Stare Miasto na Stradomiu biegnąca od ulicy J. Dietla do ulicy św. Gertrudy.

wybrane projekty:
1893 - 1896 - budynek Collegium Medicum przy ulicy Grzegórzeckiej 16
1893 - 1896 - wspólnie z S. Ciechanowskim budynek szkoły realnej (V LO im. A. Witkowskiego)
1896 - 1897 - budynek II LO im. Jana III Sobieskiego
1896 - 1898 - budynek kliniki chirurgicznej ulica Kopernika 40
1897 - budynek Gimnazjum św. Anny przy placu Na Groblach (I LO im. B. Nowodworskiego)
1897 - 1899 - budynek Kliniki Okulistycznej ulica Kopernika 38
1897 - 1900 - wspólnie z Ignacym Wentzlem Klinika Chorób Wewnętrznych ulica Kopernika 15
1898 - budynek starostwa przy ulicy Basztowej 22
1899 - 1901 - budynek Kliniki Chorób Wewnętrznych
1906 - 1910 - budynek Collegium Agronomicum aleja Mickiewicza 21
1913 - Klinika Psychiatryczna przy ulicy Kopernika 48

kalendarium

1862 - 1867 - studiował w Instytucie Technicznym
1867 - 1869 - studiował w Wyższej Szkole Technicznej w Wiedniu
1869 - rozpoczął pracę w służbie rządowej
1873 - 1879 - pracował w dziale architektury Namiestnictwa we Lwowie
1880 - powrócił do Krakowa, pracował w krakowskiej delegaturze Namiestnictwa
1889 - został członkiem Krakowskiego Towarzystwa Technicznego
1892 - został nadinżynierem miejskim
1893 - został szefem działu budownictwa
1902 - 1914 - czterokrotnie wybierany radnym miejskim z kurii inteligencji
1905 VI 28 - został (aż do śmierci) wiceprezydentem Krakowa
1906 - został nadradcą budownictwa miejskiego
1907 - został posłem na Sejm Krajowy
1911 - został radcą dworu
1914 X i XI - w związku z ewakuacją miasta po wybuchu wojny, wykonywał obowiązki prezydenta Krakowa
1919 IV - witał w Krakowie w imieniu miasta generała Józefa Hallera
1924 VII - wykonywał obowiązki prezydenta po śmierci Jana Kantego Federowicza
1925 - obchodził uroczysty jubileusz 20 - lecia prezydentury
1926 VI - wykonywał obowiązki prezydenta po odwołaniu komisarza rządowego Witolda Ostrowskiego a przed wyborem Karola Rollego
1927 - w Lesie Wolskim postawiono drewniany domek, przeznaczając go na budkę spożywczą i nazwano "Józefówką" na jego cześć
1929 - utworzono fundację jego imienia na stypendia dla studentów medycyny i nauk technicznych

źródła:

Teresa Stanisławska-Adamczewska, Jan Adamczewski, Kraków, ulica imienia …, Kraków 2000

Encyklopedia Krakowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa – Kraków 2000

więcej o Józefie Sare w iPSB …