Mączyński Franciszek Mateusz
(21 IX 1874 Wadowice – 28 IV 1947 Kraków)
architekt, konserwator zabytków, przedsiębiorca budowlany
rodzina
syn Franciszka (1842 – 1887) i Józefy z Jurgalskich
rodzeństwo: Mieczysław Jan Kanty (1882 – 1940), żona Maria Rybczyńska, literatka, pisarka dla młodzieży
poślubił aktorkę Helenę Julię z Dzięgielewskich, primo voto Pawłowską, pseudonim artystyczny Łącka
dzieci: Jacek Franciszek (1928 – 2007), żona Maria Kąkolewska
biogram
Jeden z najważniejszych twórców działających w krakowskim środowisku architektonicznym przełomu XIX i XX wieku.
Studia rozpoczął w Wyższej Szkole Przemysłowej pod kierunkiem Sławomira Odrzywolskiego. Po szkole pracował w biurze projektowym Sławomira Odrzywolskiego, następnie rozpoczął pracę u boku Tadeusza Stryjeńskiego. Rozgłos przyniosło mu zwycięstwo w konkursie na projekt siedziby Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie.
Krótko przebywał na studiach w Paryżu, następnie podjął studia rzeźby w krakowskiej ASP u Konstantego Laszczki. Wznowił współpracę ze Stryjeńskim, wspólnie przebudowali w stylu secesyjnym gmach Starego Teatru, zbudowali siedzibę Izby Przemysłowo - Handlowej przy ulicy Basztowej, kaplice przy zamku Habsburgów w Żywcu oraz kościół i klasztor karmelitów bosych.
Samodzielnie zrealizował budowę kościoła jezuitów.
Wspólnie z Tadeuszem Stryjeńskim, Karolem Kornem i Józefem Taubem stworzyli przedsiębiorstwo projektowo - budowlane „Spójnia”, które realizowało obiekty przemysłowe, użyteczności publicznej, obiekty sportowe i domy mieszkalne. Przejął Spójnię i utworzył firmę: Spójnia budowlana Mączyński i Ska, którą kierował do czasu II wojny światowej. Tworzył wille mieszkaniowe i modernistyczne projekty kościołów, między innymi w Straszęcinie i Solcu Zdroju.
Prowadził również prace konserwatorskie w krakowskich kościołach: Mariackim (gdzie między innymi odkrył mur romański w podziemiach wieży południowej, fragmenty gzymsu kamiennego w nawie głównej oraz pozostałości szkarp i łuków oporowych), św. Floriana (gdzie nadbudował i nakrył wieże neobarokowymi hełmami, dobudował nowe kaplice do naw bocznych, ujednolicając tym samym elewacje kościoła i nadając mu obecny wygląd), cystersów w Mogile, św. Katarzyny, dominikanów i w klasztorze franciszkanów.
Zaprojektował kilkanaście kościołów na terenie Małopolski.
Projektował gmachy użyteczności publicznej np. Pałac Sztuki w Krakowie, gdzie wprowadził do polskiej architektury formy Secesji Wiedeńskiej, Śląskie seminarium duchowne (wspólnie z Zygmuntem Gawlikiem, Bazar Polski - późniejszy Pałac Prasy (wspólnie z Tadeuszem Stryjeńskim).
Był autorem projektu stadionu Klubu Sportowego Cracovia.
Był członkiem Stowarzyszenia Architektów RP, Towarzystwa Miłośników Pięknej Książki, Towarzystwa "Polska Sztuka Stosowana" , Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa i Warsztatów Krakowskich.
Opublikował kilka albumów z rysunkami architektury, między innymi Ze starego Krakowa. Ulice, bramy, sienie (1908), Z podróży. Ze szkicowników architektonicznych (1931), Kościół Najświętszej Panny Marii w Krakowie (1938).
Pochowany został na Cmentarzu Salwatorskim (sektor SC7, rząd 10, miejsce 46).
Na dziedzińcu pomiędzy kościołem Najświętszego Serca Pana Jezusa a klasztorem Jezuitów znajduje się pomnik Mączyńskiego autorstwa X. Dunikowskiego.
wybrane projekty i realizacje:
1892 - 1894 - budowa kościołów w Albigowej i Mrowli
1894 - 1895 - budowa koszar w Kołomyi
1896 - projekt szkoły ludowej dla Wadowic
1897 - projekt Muzeum Przemysłowego w Krakowie
1898 - budowa Powiatowej Kasy Oszczędności przy ulicy Pijarskiej w Krakowie
1898 - projekt Hotelu Bristol w Warszawie ze Stryjeńskim
1899 - projekt Domu Stowarzyszenia Pracowników Handlowych Wyznania Mojżeszowego w Warszawie, ze Stryjeńskim
1899 - projekt na murowany dom wzorowany na drewnianej architekturze "Koliby", do wystawienia na Wystawie Światowej w Paryżu
1899 - dom w stylu zakopiańskim w Przeworsku
1901 - kościół parafialny w Siedlcach koło Przeworska
1902 - projekt ołtarza do kościoła św. Rodziny w Zakopanem
1903 - projekt murowanego schroniska nad Morskim Okiem
1903 - projekt domu dla Zakładów Gazowych w Warszawie
1903 - projekt na kościół św. Elżbiety we Lwowie, ze Stryjeńskim
1903 - projekt ratusza dla Krakowa, ze Stryjeńskim
1903 - projekt witraża do kaplicy Szafrańców na Wawelu
1903 - 1905 - budowa klasztoru Karmelitanek Bosych, ze Stryjeńskim
1903 - 1906 - przebudowa gmachu Starego Teatru w stylu secesyjnym, ze Stryjeńskim
1904 - 1906 - Dom Pod Globusem - siedziba Izby Handlowej i Przemysłowej przy ulicy Długiej 1, na rogu z ulicą Basztową
1904 - projekt sztandaru i afisza na Wystawę Jubileuszową TPSP
1905 - projekt kościoła św. Józefa dla Podgórza
1905 - 1912 - witraże w krużgankach klasztoru Franciszkanów w Krakowie
1905 - 1913 - restauracja kościoła św. Floriana w Krakowie oraz przebudowa budynków probostwa i dobudowa wikarówki
1905 - 1930 - kościół i klasztor Karmelitów Bosych w Krakowie, ze Stryjeńskim
1906 - 1918 - restauracja kościoła i klasztoru Cystersów w Mogile
1907 - projekty witraży ,,Cztery pory roku” oraz Herby ,,Lubicz” i ,,Tarnawa” eksponowane na wystawie TPSP
1907 - 1921 - kościół pod wezwaniem Serca Jezusa, Jezuitów, w Krakowie, projekt domu dwupiętrowego, furta wraz z parterowym przejściem przy klasztorze Jezuitów, budowa 1912 - 1913
1908 - 1912 - restauracja krużganków w klasztorze Franciszkanów w Krakowie
1909 - ogrodzenie murowane ze słupami na cokole i kratą z kutego żelaza pomiędzy nimi, przy kościele Serca Jezusa w Krakowie
1909 - 1913 - restauracja klasztoru Augustianów i kościoła św. Katarzyny
1910 - budynek Lecznicy Związkowej przy ul Garncarskiej (później Centrum Onkologii)
1910 - grobowiec zakonu Jezuitów na Cmentarzu Rakowickim
1910 - przebudowa lokalu kawiarni Cukiernia Lwowska Jana Michalika
1910 - 10 znaków witrażowych przedstawiających symbole przemysłu i handlu
eksponowane na wystawie TPSP
1912 - stadion sportowy Klubu Sportowego Cracovia
1913 - Muzeum Techniczno - Przemysłowe, ze Stryjeńskim
1913 - 1922 - budowa Muzeum Tatrzańskiego
1919 - dla Piaseckiego wybudował jednopiętrowy dom przy ulicy Długiej 53
1919 - 1920 - wybudował dom inż. Juliana Czaplińskiego przy ulicy Wyspiańskiego 5
1919 - ,,Dworek,, i inne szkice witrażowe eksponowane na wystawie TPSP
1920 - przebudowa kolegium OO. Jezuitów na drukarnię (Spójnia)
1920 - budowa czteropiętrowego magazynu dla firmy spedycyjnej Hartwig przy ulicy Długiej 72 (Spójnia)
1920 - 1921 - willa Vlastimila Hoffmana przy ulicy Lasota (dziś Vlastimila Hoffmana)
1920 - 1921 - dom towarowy dla Spółki Bazar Polski SA przy zbiegu ulic Starowiślnej i Wielopole
1920 - 1922 - willa Wojciecha i Ireny Weissów przy ulicy Krupniczej 31
1921 - budowa hali Ziemskiego Banku Kredytowego przy ulicy Floriańskiej 32
1922 - 1924 - budowa kamienicy przy ulicy Mikołajskiej 6 - siedziby Spójni
1923 - projekt pawilonu polskiego na wystawę w Paryżu w 1925 roku
1926 - 1928 - Śląskie Seminarium Duchowne przy alei Mickiewicza 3, z Z. Gawlikiem i płaskorzeźbami Xawerego Dunikowskiego
1926 - 1928 - prace restauracyjne przy kościele Najświętszej Marii Panny
1928 - 1930 - Częstochowskie Seminarium Duchowne przy ulicy Bernardyńskiej 3
1929 - 1930 - projekt i przeprowadzenie rozbudowy Lecznicy Związkowej przy ulicy Garncarskiej 13
1930 - 1931 - kościół pod wezwaniem Najświętszego Serca Jezusowego i budynek klasztorny ojców Zgromadzenia Najświętszego Serca Jezusowego przy zbiegu ulic Saskiej i Przewóz
1931 - 1936 - przebudowa wikarówki pomiędzy Placem Mariackim a Małym Rynkiem
1933 - 1938 - kościół pod wezwaniem św. Szczepana przy ulicy Sienkiewicza 19, z plebanią i domem Akcji Katolickiej
1934 – 1935 – gruntowne odnowienie Domu Długosza w Sandomierzu
1934 - 1937 - Kopiec Wolności, później im. Józefa Piłsudskiego
1934 - 1941 - kościół parafialny pod wezwaniem św. Kazimierza Królewicza przy ulicy Grzegórzeckiej 80 (obecnie Bobrowskiego 6)
1936 - 1937 - budowa domu Michaliny i Adama Piaseckich przy ulicy Długiej 53
1936 - 1937 - budowa willi Marii i Tadeusza Roznerów przy Alei Focha 25
kalendarium
1886 - 1888 - uczęszczał do gimnazjum Jana III Sobieskiego w Krakowie
1888 - 1892 - studiował na Wydziale Budownictwa C.K. Państwowej Szkoły Przemysłowej
1892 - 1894 - pracował w biurze projektowym Sławomira Odrzywolskiego
1894 - 1895 - pracował w biurze technicznym magistratu w Kołomyi
1895 - 1896 - ponownie pracował w pracowni Sławomira Odrzywolskiego
1896 - 1897 - był nauczycielem rysunku w Krajowej Szkole Kołodziejstwa i Ciesielstwa w Kamionce Strumiłowej
1897 - 1899 - pracował w biurze architektonicznym Tadeusza Stryjeńskiego
1899 - zwycięstwo w konkursie na projekt siedziby Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie
1899 - 1900 - pobyt i studia w Paryżu w Ecole des Beaux - Arts
1900 - I nagroda pisma „Moniteur des Architects” na konkursie ogłoszonym z okazji Wystawy Światowej
1901 - zdał egzamin eksternistyczny w CK Szkole Politechnicznej we Lwowie
1901 - poznał Olgę Boznańską
1901 - wszedł do redakcji „Architekta”
1902 - odbył podróż po Francji, Włoszech i Niemczech
1902 - został członkiem Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych
1902 - 1903 - studiował rzeźbę w pracowni Konstantego Łaszczki
1903 - 1906 - ponownie współpracował ze Stryjeńskim
1908 - wziął udział w wystawie TPSP w warszawskiej Zachęcie
1910 - udział w Wystawie architektury we Lwowie i w wystawie TPSP w Krakowie
1911 - jako skarbnik wszedł do komitetu wykonawczego Wystawy Architektury i Wnętrz w otoczeniu ogrodowym w Krakowie
1919 - 1929 - czynnie działał w Warsztatach Krakowskich
1919 IV 29 - rejestracja spółki Spójnia
1924 - został członkiem Polskiego Instytutu Sztuk Pięknych
1925 - poślubił aktorkę Helenę Julię
1925 - udział w Wystawie Światowej w Paryżu
1929 - został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski
1930 - został prezesem Związku Architektów Województwa Krakowskiego
1933 - przejęcie Spójni - powstanie firmy „Spójnia budowlana Mączyński i Ska, Spółka z o.o.”
1935 - 1939 - współpracował z pismem „Arkady”
1936 - został odznaczony Złotym Wawrzynem Akademickim
1940 - 1945 - prace przy liniach kolejowych
1945 - 1946 - był radnym z ramienia Stronnictwa Demokratycznego w Krakowie
źródła
Rafał Solecki Mączyński Franciszek. Romantyk, czy modernista? (A może liberał)
Solecki Rafał, Franciszek Mączyński (1874-1947). Krakowski architekt, Kraków, 2005
Dobrowolski Tadeusz, Sztuka Krakowa, Kraków, 1978
Chrzanowski Tadeusz, Kornecki Marian, Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków, 1982