Klasztor Jezuitów
Mały Rynek 8
Jezuici przybyli do Krakowa z Włoch w połowie 1579, najpierw uzyskali pozwolenie na prowadzenie działalności duszpasterskiej przy kościołach św. Szczepana i św. Macieja. W 2. połowie XVI wieku, dzięki przychylności króla Stefana Batorego, otrzymali kościół św. Barbary, gdzie do tego momentu gospodarzami byli księża mansjonarze. W 1583 kościół został uroczyście przekazany jezuitom, którzy od razu rozpoczęli intensywne prace przy odnowie kościoła i jego wyposażenia. Już w 1583 zakupiono kamienice obok kościoła oraz dom na rogu Małego Rynku i ul. Siennej, w 1609 dokupiono jeszcze dom sąsiedni – i na początku XVII wieku przebudowano je na dom zakonny. Do oficyny jednej z trzech zakupionych kamienic przeniesiono zakrystię, która powstała prawdopodobnie równocześnie z kościołem a do tego momentu była umieszczona po północnej stronie kościoła, obok bramki cmentarnej. W 1613 zbudowano już nową zakrystię, po stronie południowej kościoła.
W 1773 decyzją papieża Klemensa XIV, nastąpiła kasata zakonu Jezuitów na całym świecie. W Polsce majątki pojezuickie przejmowała Komisja Edukacji Narodowej – kościół św. Barbary został przekazany przez KEN księżom mansjonarzom. W 1780 KEN wydał decyzję, by w budynku zakonnym utworzyć szpital akademicki, po niedługim czasie przeniesiony do klasztoru karmelitów. Kiedy pod koniec XVIII wieku Kraków znalazł się pod panowaniem austriackim, zgodnie z decyzją rządu austriackiego dom zakonny i kościół zostały przekazane Kanonikom Regularnym Stróżom Świętego Grobu Jerozolimskiego – czyli księżom bożogrobcom z Miechowa. Bożogrobcy utworzyli tam szkołę, a od 1817 powstało tam Liceum św. Barbary. W 1835 szkołę zlikwidowano, a dom pojezuicki zamieniono w wojskowe kwatery – przez kolejne siedem lat istniała tam Milicja Krajowa. Około połowy XIX wieku po raz kolejny zabudowania te zmieniły swoją funkcję – od 1842 istniała tam bursa dla studentów.
W 1814 zakon jezuicki został na nowo powołany do życia przez papieża Piusa VII, a krakowscy jezuici rozpoczęli starania o odzyskania kościoła – w 1875 znów powrócili oni tam, jako gospodarze. Rozpoczęli tez starania o wykupienie na własność zabudowań domu zakonnego - kiedy w 1908 uzyskali prawo do własności, szybko przystąpili do jego przebudowy. W 1910 uzyskali również prawo do własności kościoła św. Barbary, i w ciągu następnego dziesięciolecia przeprowadzili jego odbudowę. 29 IX 1947 dom zakonny jezuitów uzyskał status budowli zabytkowej.
Klasztor jezuitów przy kościele św. Barbary powstał z połączenia i przebudowy trzech gotyckich kamienic. W ten sposób postało nieduże założenie klasztorne, w całości wzniesione z cegły i otynkowane, na planie prostokątnym z jednym dużym wewnętrznym dziedzińcem i drugim, dużo mniejszym dziedzińcem w północno - wschodnim narożniku. Północne skrzydło przylega do południowej ściany kościoła.
Budowle tworzące założenie klasztorne pochodzą z XVI wieku jednak kolejne przebudowy wprowadzały kolejne zmiany tak, że całość stopniowo utraciła pierwotne cechy stylowe. Historia tego miejsca była dość burzliwa, jak już wiemy po kasacie zakonu, wielokrotnie zmieniał on właścicieli i funkcję, mieścił się tam szpital, szkoła, bursa uniwersytecka. W czasie, gdy zamieszkiwali tam jezuici, przeszedł kilka przebudów – na początku XVII wieku podwyższono go o dwa piętra i przebudowano skrzydło północne, czyli to od strony kościoła. Nie ominęły klasztoru też zniszczenia w czasie najazdu Szwedów w połowie XVII wieku, po których został gruntownie odnowiony i przerobiony.
Kiedy na początku XX wieku jezuici powrócili jako właściciele i gospodarze do tego miejsca, ponownie go odrestaurowali, przebudowali, m.in. przebudowane zostały wówczas wnętrza a północne skrzydło obniżono o jedno piętro i utworzona tam taras.
Skrzydła wschodnie i południowe są trzypiętrowe, mają jednotraktowy układ wnętrz z korytarzem od strony dziedzińca i klatką schodową ulokowaną w południowo - wschodnim narożniku. W części wschodniej skrzydła południowego znajduje się refektarz z zachowanym sklepieniem kolebkowo – krzyżowym, a w korytarzu skrzydła południowego podziwiać można trzy piękne późnogotyckie portale. Natomiast skrzydła zachodnie i północne są dwupiętrowe i nieco węższe, w piwnicach również zachowane są portale gotyckie, datowane na około 2. połowę XV wieku.We wnętrzach klasztoru znajduje się wiele obrazów renesansowych i barokowych i późniejszych a także zabytkowe rzeźby i dzieła rzemiosła artystycznego.
Elewacje zewnętrzne zabudowań klasztornych są opięte szkarpami i zwieńczone siedemnastowiecznym konsolowym fryzem. Od strony Rynku widzimy wydatny ryzalit z renesansowym, półkolistym portalem z 1. połowy XVII wieku oraz trójkątnym szczytem schodkowym ze sterczynami w zwieńczeniu. Na narożniku południowo - wschodnim znajduje się nisza z kamienną figurą św. Józefa z Dzieciątkiem.
Opracowanie Katarzyna Zychowicz