Dzisiejsza data:

ul. Reformacka 4

           Reformaci, czyli Bracia Mniejsi Ściślejszej Obserwancji, to habitowy zakon żebrzący, który powstał w XVI wieku przez oddzielenie się części zakonników od zakonu bernardynów, by poszukiwać innych, doskonalszych dróg realizowania ideałów franciszkańskich. W 1897 decyzją papieża Leona XIII reformaci zostali połączeni w jeden zakon z innymi franciszkańskim zgromadzeniami obserwanckimi, od tego czasu oficjalnie jest nazywany Zakonem Braci Mniejszych, ale określenie „reformaci” również jest używane po dziś dzień.

           Zakonnicy tego zgromadzenia wiedli za murami klasztoru życie poświęcone modlitwie i liturgii, a szczególnym kultem otaczali świętych Franciszka z Asyżu, Antoniego z Padwy i Piotra z Alkantry. Wypracowali też charakterystyczną dla siebie architekturę – wznosili nieduże, jednonawowe świątynie, zazwyczaj bez kaplic i wież, z dość skromną dekoracją. W ołtarzu głównym najczęściej umieszczany był krucyfiks a przed kościołem stawiano Stacje Drogi Krzyżowej w formie kapliczek.

           W Polsce zakon ten jest obecny od 1622, a do Krakowa przybyli w 1625 - najpierw osiedlili się na przedmieściu, na Garbarach, poza murami miejskimi. Tu, w pobliżu furtki w murach, koło kościoła św. Anny, Krystyna Grochowska, wdowa po rotmistrzu Wojciechu Grochowskim, ofiarowała im plac pod budowę kościoła. W latach 1628 - 1640 trwała budowa klasztoru i kościoła, ukończona dzięki ofiarności Zuzanny Amendówny, która przekazała też w testamencie z 1644 zachowany do dziś słynący cudami obraz Najświętszej Marii Panny. Wzniesione z drewna, kamienia i cegły budowle zostały zniszczone w czasach szwedzkich najazdów, gdy w roku 1655 Stefan Czarnecki, dowódca wojsk polskich, przygotowując Kraków do obrony w czasie oblężenia Szwedów, nakazał spalić przedmieścia Krakowa, w tym także Garbary.
           W 1658 reformaci przenieśli się na ul. Reformacką – wówczas była to ul. Rogacka. Tam najpierw osiedlili się w niedużym dworku, podarowanym im przez kasztelana krakowskiego Stanisława Warszyckiego. Nowa świątynia wraz z klasztorem została wzniesiona z fundacji starosty bieckiego i kasztelana kamienieckiego Franciszka Szembeka, wspomnianego powyżej kasztelana Warszyckiego, wojewody krakowskiego Jana Wielopolskiego i kasztelana sandomierskiego Stanisława Witowskiego. Twórcą projektów budowy był brat Modest Montani. Dokładnie 31 października 1666 został położony kamień węgielny pod budowę, a 16 października 1672 kościół został poświęcony przez biskupa Mikołaja Oborskiego.

           Zabudowania klasztorne reformatów wraz z kościołem usytuowane są między ulicami Reformacką, Św. Marka i Plantami. Budynki klasztorne przylegają do kościoła od strony wschodniej, całe założenie jest otoczone wysokim murem z cegły, a główne wejście do kościoła prowadzi z ul. Reformackiej. Południowo zachodni narożnik klasztornych zabudowań wzmocniony jest wydatna ceglaną szkarpą.

           Przechodząc ulicą warto zwrócić uwagę na umieszczony na ścianie klasztoru pod drewnianym daszkiem dzwonek – jest to tak zwany „dzwonek za konających”, zawieszono go tu, jak wskazuje umieszczona poniżej tablica, w 1750, używano go w momencie gdy umierał ktoś bliski, aby pomóc duszy w pokoju opuścić ciało.

           Nim wejdziemy w obręb zabudowań klasztoru, przejdźmy na moment na drugą stronę tej ulicy, gdzie znajduje się nieduży plac o kształcie podobnym do trapezu, odgrodzony od ulicy murem. Od 1780 do końca XIX wieku znajdował się tam cmentarz, a dziś możemy tam zobaczyć czternaście kapliczek ze stacjami Drogi Krzyżowej. Kapliczki, nakryte dwuspadowymi daszkami, w głębokich wnękach kryją obrazy ze scenami pasyjnymi, malowane przez związanego z tutejszym konwentem Michała Stachowicza w 1816 roku. Ten krakowski malarz to postać godna uwagi i zapamiętania – jest autorem wielu obrazów, przedstawiających ważne wydarzenia historyczne, których często sam był naocznym świadkiem, do najbardziej znanych należą między innymi: Przysięga Kościuszki na Rynku Krakowskim oraz Wjazd księcia Poniatowskiego do Krakowa w roku 1809.

           Klasztor przy ul. Reformackiej budowano w 2. połowie XVII wieku. Cztery skrzydła, wzniesione z cegły, otaczają wewnętrzny, prostokątny dziedziniec, wokół którego biegną sklepione krzyżowo kolebkowo krużganki. W 1667 ukończono budowę skrzydła południowego, następnie – w 1668 zbudowano skrzydło zachodnie a pozostałe dobudowano rok później. Klasztor był kilkakrotnie niszczony pożarami i remontowany.

           Skrzydło wschodnie – to, które przylega do ściany kościoła – jako jedyne jest jednopiętrowe i dużo węższe od pozostałych. Tam, w sąsiedztwie prezbiterium, znajduje się klasztorna kaplica nakryta trójprzęsłowym sklepieniem na gurtach W skrzydle południowym umieszczona jest rozmównica zakonna oraz sala katechetyczna, w skrzydle północnym – zakrystia, a w zachodnim zakonna jadalnia, czyli refektarz. Na parterze skrzydeł klasztornych pomieszczenia mają układ jednotraktowy a na piętrach – dwutraktowy. W klasztorze reformatów znajdują się bogate zbiory rzemiosła artystycznego – meble, złotnictwo, relikwiarze, szaty liturgiczne a także bogato wyposażone archiwum i biblioteka. Spośród licznych znajdujących się w klasztornych murach obrazów ze scenami biblijnymi, świętymi i portretami dobrodziejów, warto wspomnieć datowane na 1. połowę XVII wieku przedstawienie Chrystusa u Marii i Marty, autorstwa Tomasza Dollabelli, a także cykl obrazów ze scenami z życia św. Franciszka. Znajduje się tam również słynna gotycka rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem, wykonana z kości słoniowej, dziś częściowo zrekonstruowana.

           Od strony wschodniej do kościoła przylega stojący przy ul. Reformackiej budynek dawnej infirmerii, czyli przyklasztornego szpitala i przytułku dla ubogich. Powstał w latach 1667 - 1677, z inicjatywy i dzięki wsparciu fundatorów: Agnieszki Wolskiej, starosty Michała Kozubskiego i proboszcza parafii w Gorzkowie Franciszka Stanisławowicza. Wzniesiony z cegły, na planie prostokąta i otynkowany, z półkoliście zamkniętymi oknami
i kamiennym, prostokątnym portalem wejściowym od strony ul. Reformackiej.

           Początkowo na dole znajdowała się biblioteka a na piętrze infirmeria, która została zlikwidowana w 1. połowie XIX wieku, do 1909 budynek pełnił funkcję spichlerza. W 1. połowie XX wieku został przekształcony i znajduje się tam Archiwum i Biblioteka Główna Prowincji.

           Poza tym klasztor reformacki jest Domem Głównym Prowincji Matki Bożej Anielskiej Zakonu Braci Mniejszych i w nim siedzibę swoją ma Prowincjonalna Kuria. Od 1913 przy klasztorze działa założony w 1902 Komisariat Ziemi Świętej. Jego różnorodna działalność rozwinęła się na całą Polskę i polega na poszerzaniu zainteresowania i wiedzy o Ziemi Świętej poprzez organizowanie wyjazdów oraz kazania, rekolekcje i liczne publikacje.

                                                       Opracowała Katarzyna Zychowicz