ul. Karmelicka 19

           Piasek jest jedną z dzielnic Starego Miasta, jej granice wyznaczają obecnie ulice: Piłsudskiego, Krowoderska, Dunajewskiego oraz al. Słowackiego. Kiedyś tereny te były oddalone od miasta, należały do królewskich posiadłości, a od końca XIV wieku powstawały tam osady krakowskich garbarzy – stąd późniejsza nazwa „Garbary”, która bywa używana również współcześnie. W XIX wieku upowszechniła się jednak nazwa Piasek, a dziś obszar ten należy do centrum Krakowa i przyciąga turystów licznymi zabytkami i piękną, XIX-wieczną zabudową ulic. U zbiegu ulic Garbarskiej i Karmelickiej usytuowany jest jeden z najważniejszych zabytkowych kościołów w Krakowie i jednocześnie jeden z ważniejszych ośrodków kultu Matki Boskiej – karmelicki kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny.

           Zgodnie z przekazem legendarnym kościół na Piasku został ufundowany przez Władysława Hermana. Zdarzenie to miało mieć miejsce pod koniec XI wieku – według legendy polski książę wzniósł pierwszą, romańską świątynię, jako dziękczynne wotum za swoje cudowne uzdrowienie, a miejsce budowy kościoła miała wskazać mu we śnie Najświętsza Maria Panna. Budowę jednak przerwano w 1102, gdy książę Władysław zmarł. Prace przy kościele kontynuowano dopiero około czterdzieści lat później, z inicjatywy fundatora Piotra Włosta Dunina.

           Źródła historyczne nie potwierdzają jednak fundacji księcia Władysława Hermana, a według archeologów i badaczy, nie istnieją w fundamentach obecnej świątyni żadne relikty, które mogły by przekonująco wskazywać na to, że kiedykolwiek istniała w tym miejscu świątynia romańska. Przypuszczalnie ówczesną fundacją wotywną księcia była kaplica, prawdopodobnie ta, którą z biegiem stuleci zastąpiła nowa Kaplica Matki Boskiej Piaskowej. Natomiast sam kościół został wzniesiony już w 2. połowie XIV wieku. Jest on wspólną fundacją Władysława Jagiełły i jego małżonki, królowej Jadwigi Andegaweńskiej. W 1399 królowa Jadwiga zmarła, a nad dokończeniem budowy czuwał król.

           Budowę kościoła rozpoczęto w 1390, prace nadzorował krakowski biskup Jan Radlica, a po nim biskup Piotr Wysz. Jeszcze zanim ukończono budowę, w 1397 kościół oddano sprowadzonemu do Krakowa z Pragi zakonowi kontemplacyjnemu Marii Panny z Góry Karmel, czyli tzw. Karmelitom. Budowa dobiegła końca w 2. połowie XV wieku. Wzniesiono wówczas gotycką, trzynawową halową świątynię, z prezbiterium tej samej długości, co korpus. Do jej wnętrza prowadziły dwa wejścia – jedno od frontu, drugie od strony południowej. Przy prezbiterium znajdował się otoczony murem cmentarz, a przy południowo-zachodnim narożniku zbudowana była dzwonnica. Z tej pierwszej gotyckiej budowli zachowały się do dziś mury, przypuszczalnie sięgające nawet 10 m wysokości w fasadzie, natomiast w oknach prezbiterium znajdują się fragmenty gotyckich węgarów.

           Po czasach świetności w XV i w 1. połowie XVI wieku przyszły czasy upadku - w 2. połowie XVI wieku świątynia została zupełnie zniszczona podczas najazdu wojsk Maksymiliana Habsburga. O jej szybką odbudowę zatroszczyła się wówczas królowa Anna Jagiellonka – odbudowano kościół jako budowlę o krótkim, zamkniętym prostokątnie prezbiterium i smukłej wieży w południowo-zachodnim narożniku. Już w 2. połowie XVII wieku kolejne zniszczenia przyniósł najazd Szwedów - w czasie oblężenia miasta przez wojska szwedzkie, kościół został ograbiony, spalony i zupełnie zrujnowany. Spłonęły również zabudowania klasztorne, a po zdobyciu miasta Szwedzi wyburzyli resztki budowli. Ocalała wówczas tylko jedna ze ścian w kaplicy bocznej – ściana południowa z XV-wiecznym Cudownym Wizerunkiem Matki Bożej Piaskowej.

           Odbudowa sanktuarium Karmelitów na Piasku potrwała 23 lata, zakończyła ją uroczysta konsekracja w kwietniu 1679, której dokonał krakowski biskup Mikołaj Oborski. Wykorzystując pozostałości po gotyckim kościele: fundamenty i mury, odbudowano go jako wspaniałą budowlę barokową. W 2. połowie XVIII wieku nastąpiły częściowe zniszczenia - w latach 1768 - 1772, w czasie konfederacji barskiej, kościół został zajęty przez wojska rosyjskie, straty na szczęście nie były bardzo duże - kościół został szybko odnowiony i ponownie mógł pełnić funkcje sakralne.

          W latach zaborów, w 1797 kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny stał się kościołem parafialnym, zastępując pełniący dotychczas tę funkcję kościół św. Szczepana, który w 1801 został zamknięty i zburzony. Parafię przeniesiono z kościoła karmelickiego dopiero w latach międzywojennych. Z inicjatywy O. Jana Elizeusza Sachez–Paredesa w kościele przeprowadzono wówczas gruntowne prace konserwatorsko remontowe, a nad wszystkimi pracami architektonicznymi czuwał wybitny krakowski architekt Franciszek Mączyński. W trakcie tych prac częściowo odsłonięto i odnowiono siedemnastowieczne freski w nawach bocznych i zdecydowanie zredukowano ilość elementów wyposażenia wnętrza.

           Kościół przetrwał do dziś w swej barokowej postaci, w kolejnych wiekach wprowadzano w nim jedynie drobne przekształcenia – między innymi w XVIII wieku od strony wschodniej dostawiono do prezbiterium dwie wieże.

           Kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny na Piasku jest trzynawową bazyliką o długim, prostokątnym prezbiterium. Nawy boczne – niższe i węższe od nawy głównej, pełnią obecnie rolę kaplic. Od strony ul. Karmelickiej możemy podziwiać elewację frontalną kościoła. Została ona zakomponowana na wzór fasady rzymskiego kościoła jezuitów Il Gesu, a jako bezpośredni wzór historycy sztuki wskazują fasadę krakowskiego kościoła Św. Łazarza.

            Dwie kondygnacje fasady są oddzielone dekoracyjnym architrawem z kostkowym gzymsem. Kondygnację dolną dzielą na trzy pola pilastry o toskańskich kapitelach, natomiast górna jest jednopolowa. W dolnej kondygnacji umieszczono trzy otwory wejściowe. Na osi fasady znajduje się wejście główne, flankowane kolumnami i zwieńczone półokrągłym przyczółkiem z barokowym kartuszem herbowym, na którym widnieje herb zakonu Karmelitów. Wejścia boczne są mniejsze i skromniejsze, zwieńczone półokrągłymi przyczółkami z hierogramami: N.M.P. i IHS w tarczach herbowych. Nad otworami wejściowymi widzimy trzy zamknięte półkoliście, płytkie nisze z posągami. Środkowa nisza jest większa i w niej ustawiono figurę Najświętszej Marii Panny. W niszach bocznych natomiast zobaczymy figury dwóch świętych zakonników karmelitańskich. W górnej kondygnacji na osi znajduje się duże okno, zamknięte półkoliście i ujęte w arkadowe obramienie w formie półokrągłego przyczółka wspartego na pilastrach. W obramieniu tym wykonano napis z datą renowacji kościoła – 1939 rok. Po bokach tej kondygnacji widzimy charakterystyczne dla fasady barokowej woluty oraz obeliski. Całą fasadę wieńczy trójkątny przyczółek z małym, okrągłym okienkiem.

            Podziwiając zewnętrzne elewacje krakowskiego kościoła Karmelitów zatrzymajmy uwagę również na znajdującej się po stronie południowej dużej arkadowej wnęce i ustawionej tam kompozycji rzeźbiarskiej p.t. Golgota. Po bokach wnęka ujęta jest dwoma filarami, ozdobionymi stiukowymi „Arma Christi” i odgrodzona niewysoką, kamienną balustradą. Wewnątrz wnęki widzimy wzgórze z ustawionymi trzema krzyżami, a na krzyżach trzy rzeźbione postaci o sporych rozmiarach, wykonane w XVIII wieku – są to: Chrystus Ukrzyżowany oraz dwóch Łotrów. W 1937 kompozycję tą wzbogacono o malowane, barwne tło z widokiem Jerozolimy. Nim przejdziemy do zwiedzania wnętrza kościoła Karmelitów, zwróćmy również uwagę na charakterystyczną elewację wschodnią – widzimy tam dwie wysokie, pięciopiętrowe wieże zakończone ostrymi, stożkowymi hełmami, a między nimi wysoką ścianę ze ślepymi oknami i zwieńczoną trójkątnym szczytem.

           Od strony północnej do kościoła przylegają zabudowania klasztorne, natomiast od strony południowej – czyli od ul. Garbarskiej widzimy dwie barokowe kaplice: Kaplicę Matki Bożej Piaskowej oraz Kaplicę Matki Boskiej Szkaplerznej.

           Kaplicę Matki Bożej Piaskowej zbudowano przy kościele ze względu na nasilający się kult Cudownego Wizerunku Matki Boskiej. Obraz ten jest obecnie datowany na koniec XV wieku, został namalowany bezpośrednio na południowej ścianie kościoła przez jednego z braci zakonnych nad znajdującym się wówczas z tej strony drugim wejściem do kościoła – nie istniała tu wtedy kaplica, więc obraz widniał na zewnętrznych murach nawy bocznej kościoła. Według legendy autor obrazu rozpoczął tylko jego malowanie, zarysowując wstępnie kontury postaci, a gdy następnego dnia powrócił, by kontynuować swoją pracę, wizerunek był już ukończony. Obraz ten został namalowany techniką „fresco secco” – czyli na suchym tynku, Według ustaleń badaczy i konserwatorów stanowił dawniej część większej kompozycji – obecnie możemy oglądać postać Marii z Dzieciątkiem oraz słabiej widoczne postaci dwóch adorujących aniołów. Gdy rósł kult Maryjny na Piasku, zbudowano pierwszą kaplicę – prawdopodobnie wzniesiono ją na przełomie XV i XVI wieku, w swojej formie była ona dużo skromniejsza niż ta zachowana do dziś. Wizerunek Madonny Piaskowej przetrwał niezniszczony burzliwe czasy wojen w XVI wieku. Coraz bardziej rozpowszechniał się kult Marii, w 1. połowie XVII wieku zdecydowano zbudować przy karmelickim kościele nową kaplicę, która byłaby miejscem odpowiednim i godnym dla świętego wizerunku. Budowa trwała od 1637 do 1641 ale prace zostały przerwane przez Potop Szwedzki, który przyniósł spore zniszczenia. Odbudowę rozpoczęto w 1657 i trwała ona do 1679 roku. W ciągu następnych stuleci kaplica była odnawiana i restaurowana, podobnie jak zabudowania klasztorne i kościół.

           Kaplica Matki Boskiej Piaskowej wzniesiona jest z cegły, na prostokątnym planie. Jako autora projektu badacze wskazują Jana Trevano. Bryła kaplicy wyraźnie dzieli się na trzy elementy – dwa boczne, nieco niższe, nakryte dwuspadowymi dachami i ozdobione ustawionymi w narożach figurami świętych karmelitańskich, oraz część środkową, która jest podkreślona widocznym od ul. Garbarskiej ryzalitem i nakryta kopułą. Kopułę zwieńczono zgrabną latarnią z brązową, pozłoconą figurką Matki Boskiej z Dzieciątkiem, wykonaną w 1678 roku. Patrząc na zewnętrzną elewację kaplicy, od strony południowej zobaczymy umieszczony nad oknem obraz – replikę Cudownego Wizerunku z kaplicy, a od strony zachodniej wmurowaną w ścianę tablicę, upamiętniającą 200-rocznicę wyprawy Jana III Sobieskiego pod Wiedeń. Zwróćmy także uwagę na umieszczony na południowo-zachodnim narożniku kaplicy kamień, przesłonięty masywną kratą – na kamieniu tym widnieje odciśnięta stopa, a wg legendy jest to stopa królowej Jadwigi, która wsparła się na tym kamieniu, by odpiąć od bucika złotą spinkę i podarować ją dla ubogiego.

          Wnętrze kaplicy Matki Boskiej Piaskowej zachwyca niezwykle bogatym i barwnym wystrojem, a jego najważniejszym elementem jest wykonany bezpośrednio na północnej ścianie kaplicy Cudowny Wizerunek Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Obraz jest ujęty w piękną, neoklasycystyczną oprawę ołtarzową, poprzedzoną czarną, marmurową balustradą z 1692 roku. Ołtarz został ufundowany w 1786 przez biskupa Kajetana Sołtyka, zaprojektował go Antoni Smuglewicz, a wykonali krakowscy snycerze Mateusz Szept i Kazimierz Łagocki. Złoceniami ołtarza zajmował się Szymon Orlicki. Jego pole środkowe flankują podwójne, kanelowane kolumny o korynckich kapitelach, na których wspiera się przerwane belkowanie oraz wieńczący całość trójkątny przyczółek. Pole środkowe ma formę półkolistej, arkadowej wnęki, flankowanej przez dwie, kanelowane kolumny o złoconych kapitelach. W jej centrum widnieje namalowany na ścianie wizerunek, a po bokach stoją dwie duże, złocone figury aniołów podtrzymujących królewską koronę, a powyżej unosi się gołębica otoczona złotą glorią promienistą - symbol Ducha Świętego. W 2. połowie XIX wieku cudowny wizerunek Madonny Piaskowej został ukoronowany przez biskupa Albina Dunajewskiego.

           Pierwsze korony, którymi ozdobiono obraz ufundowała królowa Bona w XVI wieku – niestety już 1614 zostały one skradzione. Następne korony zostały zrabowane w czasie potopu szwedzkiego. W 2. połowie XVIII wieku piękną, srebrną trójprzestrzenną koronę wykonał dla obrazu krakowski złotnik Marcin Lekszycki. Korony, które obecnie możemy podziwiać na obrazie zaprojektował Jan Matejko (warto zapamiętać, że Matejo w tej właśnie kaplicy brał ślub w 1864), a wykonał złotnik Władysław Gixelli w 1883 roku. Koronę Matki Boskiej zdobią cztery cherubinki oraz wykonana z lapis lazulit błękitna kula, natomiast korona Dzieciątka jest nieco mniejsza, ozdobiona Okiem Opatrzności oraz gołębicą Ducha Świętego. Wokół ołtarza zawieszone są gablotki z licznymi wotami od wiernych.

          Zwróćmy uwagę także na pozostałe elementy wyposażenia Kaplicy Madonny Piaskowej. Przy bocznych ścianach zobaczymy dwa zbudowane w 1782 nieduże, drewniane chóry muzyczne, oświetlane przez okrągłe okna z barwnymi witrażami – witraż po stronie zachodniej przedstawia Jezusa Chrystusa, a po stronie wschodniej Najświętszą Marię Pannę. Pod chórami ustawione są połączone z nimi piękne drewniane stalle, z zapleckami zdobionymi malowanymi scenami cudów dokonanych przez Matkę Boską. Natomiast na ścianie naprzeciwko ołtarza umieszczono pokrytą snycerską dekoracją, zgrabną ambonę, na którą prowadzą kręte schodki. Sklepienia kaplicy oraz kopuły pokryte są malarską dekoracją, ujmowaną w ozdobne stiukowe ramy, tworzone ze stylizowanych form roślinnych. Polichromie wykonał w 2. połowie XVIII wieku malarz Franciszek Piotr Monitor. W kopule są to sceny Podwyższenia Krzyża oraz Koronacji Marii, a w pendentywach, w stiukowych ramach umieszczono portrety Ojców Kościoła. Na sklepieniach natomiast zobaczymy namalowane dwie sceny biblijne: Walkę Jakuba z aniołem, Spotkanie Izaaka z Rebeką, a w lunetach kolejne: Salomona i królową Saby, Mojżesza wydobywającego ze skały źródło oraz Dawida, walczącego z Goliatem. Na ścianach kaplicy umieszczono liczne tablice pamiątkowe i epitafia. W 1982 po gruntownym remoncie kaplicy została ona ponownie uroczyście poświęcona przez kardynała F. Macharskiego.

           Druga z kaplic przy karmelickim sanktuarium - kaplica Matki Boskiej Szkaplerznej została zbudowana w latach 1643 - 1645, jako siedziba krakowskiego Bractwa Szkaplerza Świętego. Przylega do południowej ściany prezbiterium i stanęła w miejscu, gdzie pierwotnie ulokowany był cmentarz. Budową kierował budowniczy krakowski Jarosz, a opiekę nad kaplicą sprawowało Arcybractwo Szkaplerza. Została zniszczona przez pożar w 2. połowie XVII wieku i odbudowana. W XVIII wieku wprowadzono drobne zmiany w budowli - podwyższono jej sklepienie, a zewnętrzne elewacje ozdobiono szczytem o falistej linii, na którym ustawiono dekoracyjne barokowe wazony i kartusze. Do kaplicy prowadzą dwa wejścia – jedno z kościelnego prezbiterium, a drugie z południowej nawy bocznej. Wnętrze otrzymało klasycystyczny wystrój – ściany są artykułowane pilastrami o jońskich kapitelach, a na sklepieniu zobaczymy dekorację stiukową oraz barwne polichromie: namalowane przez Kazimierza Mołodzińskiego sceny przedstawiające cuda Szkaplerza w lunetach sklepiennych.

            Przy wschodniej ścianie kaplicy stoi wspaniały neobarokowy ołtarz główny z wizerunkiem Matki Boskiej Szkaplerznej w polu środkowym, flankowanym przez złocone kolumny. Pola boczne ołtarza mają formę półkoliście zamkniętych złoconych nisz, w których ustawiono w całości złocone figury, wykonane przez zakonnego snycerza Grzegorza Kaczyrka. Ołtarz został wykonany w 2. połowie XIX wieku, ale zdobią go dekoracyjne detale pochodzące z XVII wieku.

            Przy ścianach bocznych kaplicy stoją jeszcze trzy mniejsze, rokokowe ołtarze boczne – po lewej stronie są to: ołtarz św. Anny Samotrzeć z obrazem Antoniego Szulca okrytym srebrną sukienką w polu środkowym oraz ołtarz Matki Boskiej z namalowanymi w 2. połowie XVIII wieku obrazami śś. Michała i Joachima, a po prawej stronie ołtarz Ukrzyżowania, z umieszczonym centralnie rzeźbionym krucyfiksem. Poza tym zwiedzając kaplicę Matki Boskiej Szkaplerznej, zwróćmy uwagą na nieduży, piękny chór muzyczny, zbudowany na początku XVIII wieku przez anonimowego twórcę. Półkolisty parapet chóru zdobią obrazy autorstwa Bonawentury Batkowskiego, wykonane w 1756 roku. Ustawione na chórze organy datowane są na 2. połowę XVIII wieku i zostały ozdobione przedstawieniem wirującego słońca i herbem zakonnym Karmelitów, natomiast ambona i ławki w kaplicy powstawały w 2. połowie XVIII wieku.

           Wnętrze krakowskiego kościoła Karmelitów jest bardzo przestronne i jasne, a przez umiarkowaną ilość dekoracji i sprzętów sprawia wrażenie dość surowego. Wysoki, prostokątny korpus dzieli się na trzy nawy, a nawy boczne pełnią rolę kaplic. Podłużne prostokątne prezbiterium długością jest równe nawie. Ściany nawy głównej i prezbiterium kościoła są otynkowane na biało, ich poziome podziały wyznaczają gzymsy, zdobione motywem kostkowym, a filary i gurty arkad są ozdobione kamiennymi okładzinami o jasno szarym kolorze. W nawach bocznych wykonano polichromie. W lunetach sklepiennych umieszczono duże okna z witrażami, wykonanymi w 1. połowie XX wieku według projektów Zofii Leśniak w krakowskim zakładzie Żeleńskiego.

           Prezbiterium kościoła podzielone jest na cztery przęsła, przekryte sklepieniem kolebkowym na gurtach, a w ostatnim przęśle dekorowanym stiukowymi wzorami. Podziały przestrzeni wyznaczają pilastry o jońskich kapitelach. Pierwotnie w obydwu ścianach bocznych prezbiterium umieszczone były wysokie okna, jednak w około XVIII wieku te po stronie południowej zostały zamurowane. Okna po stronie północnej komunikują wnętrze prezbiterium z oratorium, ulokowanym na pierwszym piętrze przyległego do kościoła klasztoru. W przęśle drugim na obydwu ścianach bocznych widzimy umieszczone wysoko dwa małe, rokokowe złocone balkoniki o bardzo dekoracyjnej formie, a poniżej, w tym samym przęśle znajdują się dwa wczesnobarokowe portale – ten po stronie północnej, marmurowy, prowadzi do zakrystii, a po stronie południowej – kamienny, do Kaplicy Matki Boskiej Szkaplerznej.

            Najważniejszym elementem wystroju prezbiterium jest oczywiście architektoniczny ołtarz główny. Jest to dzieło Jerzego Hankisa, który z pomocą innych rzemieślników (złocenie, malowanie, wykończenie wykonywał między innymi Szymon Słowikowski) pracował przy nim dwa lata – w 1711 ołtarz został uroczyście poświęcony przez biskupa Michała Szembeka. Jerzy Hankis jest znany również z innych realizacji w krakowskich kościołach, między innymi w kościele sióstr Bernardynek oraz kościele św. Krzyża. Monumentalny, dwukondygnacyjny ołtarz w karmelickim kościele szerokością i wysokością prawie dorównuje prezbiterium. W najniższej partii, dekorowanej pięknymi kompozycjami ornamentalnymi malowanymi na złoto, widzimy zamknięte półkoliście i zdobione malowanymi bukietami kwiatów bramki oraz piękne tabernakulum z wnęką, która służy do wystawiania Najświętszego Sakramentu, zwieńczone małą figurką papieża w tiarze, trzymającego miniaturową budowlą świątyni. Pole centralne ołtarza flankują złote kolumny – po trzy po każdej stronie, z których te skrajne zostały dodatkowo ozdobione rzeźbionym ornamentem w postaci oplatającego je wieńca liści z małymi aniołkami. Przy kolumnach ustawione są posągi świętych w złotych szatach – dwa stojące bliżej pola środkowego to Apostołowie: Piotr i Paweł, obok nich stoją dwaj starotestamentalni prorocy: Eliasz i Elizeusz. Pole centralne ujęte jest w piękną, bogato pokrytą ornamentem ramę z główkami aniołków. Wypełnia je płaskorzeźbiona scena Nawiedzenia św. Elżbiety przez Maryję, która na co dzień jest przesłonięta obrazem. Tuż nad polem centralnym, na przerwanym belkowaniu został umieszczony owalny herb zakonu Karmelitów, podtrzymywany przez anioły. W polu centralnym drugiej kondygnacji – znacznie niższej niż pierwsza, zobaczymy płaskorzeźbioną i polichromowaną scenę „Ofiarowania Szkaplerza Najświętszej Maryi Pannie” ujętą w dekoracyjną, złotą ramę i flankowaną przez złote, pokryte ornamentem kolumienki. Przy kolumnach, na konsolkach ustawione są rzeźby świętych Wojciecha i Anioła Karmelity. W zwieńczeniu ołtarza zobaczymy przedstawienie Ducha Świętego.

           Przy ścianach prezbiterium ustawione są dwa rodzaje stalli. Tuż przy ołtarzu ustawiono wykonane w warsztacie J. Hankisa stalle kapłańskie, które stanowią właściwie kompozycyjną całość z ołtarzem głównym. Ich siedziska wykonane są z marmuru, a w zapleckach możemy podziwiać piękne, duże malowidła, flankowane przez podwójne złote kolumny.

           Drugie stalle – dwurzędowe, są zdecydowanie bardziej reprezentacyjne i przeznaczone dla większej liczby osób, również powstały w warsztacie Jerzego Hankisa. Zaplecki tych stalli zdobią malowidła – trzy w formie owalu i trzy ośmioboczne komponowane na przemian i oddzielane podwójnymi złotymi kolumnami z ustawianymi między nimi posągami aniołów. Na obrazach w zapleckach stall zobaczymy sceny z życia proroka Eliasza, między innymi scenę powołania Elizeusza przez Eliasza, a także sceny zaczerpnięte z legend i historii zakonu Karmelitów, namalowane w 1752 przez Antoniego Konikowicza.

           W prezbiterium możemy podziwiać jeszcze duże, siedemnastowieczne płótna, a na nich sceny: Św. Michał walczący ze smokiem, Ofiara Izaaka, Uczta Żydów przed drogą do Egiptu oraz Ofiarowanie Jezusa w świątyni.

           Nim przejdziemy do nawy kościoła, zatrzymamy na moment uwagę na kościelnej zakrystii, ulokowanej po stronie północnej prezbiterium. Tworzą ją dwie duże sale z przedsionkiem, który jest połączony schodami z klasztornym krużgankiem. Pierwsza sala pełni właściwe funkcje zakrystii i jest używana dziś do celów związanych z liturgią. Wchodząc do tej sali zwróćmy uwagę na stojący tuż przy wejściu lawaterz z czarnego marmuru dębnickiego, zdobiony marmurową inkrustacją w kolorze różowym, wykonany w 2. połowie XVII wieku. Ma on formę głębokiej wnęki w ścianie, flankowanej przez pilastry, na których wspiera się gzyms dekorowany herbem zakonnym Karmelitów. Poza tym w zakrystii ustawiony jest drewniany, polichromowany ołtarz, w którym umieszczono kopię cudownego wizerunku Matki Boskiej Pisakowej. Przy ołtarzu zobaczymy dwa barokowe klęczniki wykonane z czarnego marmuru. Według legendy, na tych klęcznikach modlili się król Jan III Sobieski z małżonką Marią Kazimierą. Natomiast w drugiej sali kiedyś mieścił się skarbiec zakonny. Obecnie jest tam urządzona ekspozycja muzealna, na której eksponowane są wybrane zabytki ze zbiorów klasztoru.

           Zwiedzając pomieszczenia zakrystii zwróćmy uwagę na dekorowane ornamentami stiukowymi sklepienia, na których umieszczono między innymi motywy roślinne, kartusze z herbami i główki aniołków. Poza tym w większej z sal zobaczymy trzy barwne malowidła w formie plafonów, na których przedstawiono królewską parę Jadwigę i Władysława Jagiełło, fundujących kościół Karmelitów, zakonnika malującego obraz Matki Bożej Piaskowej oraz zakonnika podczas pracy w skryptorium.

           Prezbiterium jest oddzielone od nawy półkolistą tęczą, a w łuku tęczowym ustawiona jest rzeźbiarska grupa Ukrzyżowania. Przy filarach tęczy dawniej stały ołtarze boczne – ołtarz Niepokalanego Poczęcia oraz ołtarz św. Urszuli. W 1. połowie XX wieku ołtarze usunięto i zastąpiono je nowymi sprzętami, wykonanymi przez zakonnego rzeźbiarza Piotra Czecha. Obydwa pokryte są płaskorzeźbioną dekoracją oraz złoconymi ornamentami. Ich baldachimy mają również podobną formę, dekorowane są złoconymi lambrekinami i zwieńczone okazałymi, złoconymi gloriami. Po lewej stronie ustawiono piękny, pokryty płaskorzeźbioną dekoracją konfesjonał, a nad nim nadbudowano kazalnicę, z symbolem Karmelitów w zwieńczeniu, ozdobionym złoconymi. Po prawej stronie natomiast jest to nadwieszona drewniana ambona, która nie pełni jednak swojej funkcji – stanowi ona podstawę i oprawę dla ustawionej tam polichromowanej figury św. Teresy od Dzieciątka Jezus, przy której na filarze zawieszono gabloty z wotami. Poniżej ustawiona jest drewniana mensa, przyciągająca uwagę wspaniałą płaskorzeźbioną dekoracją. Na tej mensie ustawiono niedużą figurkę Dzieciątka Jezus w stroju królewskim.

           Korpus nawowy krakowskiej świątyni Karmelitów dzieli się na cztery przęsła, a nawy oddzielają półkoliste arkady, wsparte na masywnych filarach zdobionych pilastrami. Zbudowany w części wschodniej kościoła chór muzyczny został zaprojektowany przez Franciszka Mączyńskiego w 1929 roku. Wcześniejszy barokowy chór wykonany był z drewna i odznaczał się charakterystyczną, lekko wygiętą linią parapetu. Nowy chór jest nieco większy, od spodu zdobią go neorenesansowe, polichromowane kasetony z rozetami, które zobaczymy wchodząc do kościoła. Poza tym chór charakteryzuje się dużą oszczędnością i prostotą formy, potęgowanymi surowością użytego materiału, a jego ozdobą jest zaprojektowany przez Z. Leśniak barwny witraż ze sceną wręczenia szkaplerza św. Szymonowi Stockowi. Jak już wiemy, oprócz chóru w nawie głównej, w kaplicach kościoła Karmelitów zbudowano jeszcze trzy mniejsze chóry muzyczne – dwa w Kaplicy Matki Bożej Piaskowej oraz jeden w Kaplicy Matki Boskiej Szkaplerznej. Przechodząc z przedsionka do nawy, zwróćmy uwagę na ustawione przy filarach flankujących główne wejście dwie drewniane ambonki z polichromowanymi figurami Najświętszej Marii Panny i Jezusa Chrystusa, nakryte dekoracyjnymi baldachimami o rozbudowanych zwieńczeniach i bogatej, snycerskiej dekoracji.

           Obecna kompozycja wyposażenia kościoła na Piasku jest efektem zmian wprowadzonych w 1. połowie XX wieku. Niegdyś był on wypełniony barokowymi ołtarzami bocznymi, których w XVIII wieku stało w kościele dwanaście. Ich twórcami byli wybitni snycerze – Łagowski i Rojewski. Ilość ołtarzy w kościele została jednak zredukowana, część z nich rozebrano. Obecnie przęsła naw bocznych pełnią funkcję kaplic i w tych kaplicach ustawione jest sześć ołtarzy bocznych. Sklepienia i ściany boczne kaplic pokryte są ujmowanymi w rokokowe obramienia malowidłami, wykonanymi w XVIII wieku. Na malowidłach tych zobaczymy między innymi sceny z życia św. Magdaleny de Pazzi, z życia proroka Eliasza, sceny z życia Matki Boskiej i św. Józefa.

           Przechodząc od prezbiterium do północnej nawy bocznej, w pierwszym przęśle zobaczymy kaplicę poświęconą św. Antoniemu. W ustawionym tam ołtarzu zobaczymy dwa piękne obrazy. W polu centralnym, flankowanym przez marmurowe kolumny umieszczono obraz namalowany przez Michała Stachowicza z przedstawieniem świętego Antoniego, oprawiony w złotą ramę, ozdobioną snycerskimi ornamentami. Na mensie ołtarza ustawiono obraz pochodzący ze Lwowa – jest to nieduże przedstawienie Chrystusa Niosącego Krzyż. Postać Chrystusa jest w całości przesłonięta srebrną sukienką, a w tle widzimy zawieszone liczne wota składane tu przez wiernych. Przy kolumnach ołtarza ustawione są dwie duże, polichromowane figury w złoconych strojach: św. Florian oraz św. Jerzy, a w rozbudowanym zwieńczeniu widzimy promienistą glorię i mniejsze figury aniołów.

           W kolejnym przęśle północnej nawy znajduje się kaplica Magdaleny de Pazzi – świętej Karmelitanki z Włoch, żyjącej w XVI wieku. W kaplicy zobaczymy piękny, późnobarokowy ołtarz z przedstawieniem św. Magdaleny w polu centralnym, ujętym w bardzo efektowną, złoconą ramę ozdobioną rozbudowanym, stylizowanym ornamentem roślinnym. Ten obraz to również dzieło M. Stachowicza. Pole centralne ołtarza flankują dwie duże figury aniołów, po bokach ozdobiono retabulum rzeźbionymi draperiami, a w jego zwieńczeniu widzimy dekoracyjne lambrekiny oraz okazałą, złoconą glorię i mniejsze figurki aniołów.

           Ostatnią po tej stronie kościoła kaplicą jest kaplica św. Jadwigi, z rokokowym ołtarzem, poświęconym świętej patronce. W polu środkowym niedużego, zabytkowego retabulum wstawiono ujęte w dekoracyjną, złotą ramę współczesne przedstawienie królowej Jadwigi jako fundatorki kościoła, wykonane z okazji Jej beatyfikacji. Po bokach obrazu widzimy dwie figury klęczących aniołów o dużych, złotych skrzydłach. Ołtarz zdobią główki aniołków oraz ornamentalne motywy kratki i roccaile, w zwieńczeniu widzimy mniejsze figurki aniołów oraz złocone lambrekiny, a na antepedium widnieje złocony hierogram Marii. Na mensie ołtarza zobaczymy jeszcze nieduży portret bł. Tytusa Brandsma – karmelickiego mistyka, zamordowanego w 1942 w Dachau. Po lewej stronie ołtarza znajdują się drzwi, prowadzące do Kaplicy Matki Boskiej Piaskowej.

           Pierwszą kaplicą po lewej stronie kościoła jest kaplica św. Judy Tadeusza. Zobaczymy tam architektoniczny ołtarz kolumnowy z wizerunkiem świętego okrytym srebrną sukienką w polu środkowym, a wokół obrazu zawieszone liczne wota. Kolumny flankujące pole środkowe ołtarza mają korynckie, złocone kapitele, przy nich ustawiono dwie duże, polichromowane figury: św. Weroniki z chustą, na której widnieje oblicze Chrystusa oraz św. Longina. Całość wieńczy rozbudowana promienista gloria z figurkami aniołków. Na mensie ołtarza ustawione jest pochodzące ze Lwowa barokowe przedstawienie Matki Boskiej, okryte srebrną sukienką. Zwróćmy jeszcze uwagę na przeszklone antepedium ołtarza – widzimy tam umieszczoną wewnątrz mensy rzeźbę złożonego w grobie Jezusa.

           W kolejnym przęśle znajduje się kaplica świętego proroka Eliasza. Święty ten jest postacią ważną dla tradycji i historii zakonu Karmelitów, on pierwszy udawał się na górę Karmel, by tam oddawać się modlitwie w samotności. Ołtarz ustawiony w kaplicy datowany jest na 2. połowę XVIII wieku, duży obraz w jego polu centralnym namalował Grzegorz Łoziński w 1769 - ujmuje go prostokątna, dekoracyjna rama, a po bokach ustawiono dwie figury aniołów, przedstawionych w teatralnych, dynamicznych pozach. Ołtarz ma bardzo bogatą dekorację w postaci snycerskich ornamentów, główek aniołków, po jego bokach widzimy rzeźbione, polichromowane stylizowane draperie, a w rozbudowanym, efektownym zwieńczeniu rozsuniętą kotarę i ozdobne lambrekiny. Zwieńczenie zdobią dekoracyjne lambrekiny oraz promienista gloria. Poniżej środkowego obrazu w ołtarzu znajduje się drugi, mniejszy obraz ze sceną biczowania Chrystusa, ujęty w dekoracyjną, złoconą ramę. Natomiast na antepedium ołtarza umieszczono niewielką, płaskorzeźbioną i polichromowaną scenę ze św. Eliaszem i aniołem. W tym przęśle zobaczymy jeszcze ustawioną przy filarze piękną figurę Matki Bożej w koronie oraz zawieszone przy niej gabloty z wotami.

           Ostatnie przęsło lewej nawy bocznej zajmuje kaplica św. Józefa. Ustawiony tam dwukondygnacyjny ołtarz ufundowany został w 1678 przez mieszkańca Garbar, Tomasza Wróbla. Pole centralne z przedstawieniem św. Józefa flankują potrójne kolumny o korynckich kapitelach, powyżej widzimy przerwany segmentowy przyczółek z figurami aniołków. W drugiej kondygnacji umieszczono obraz z przedstawieniem Chrystusa i św. Tomasza. Całość wieńczy figura Boga Ojca. W 1. połowie XVIII wieku ołtarz wzbogacono o rokokową dekorację, w postaci rzeźbiarskich ornamentów rocaille. W tym przęśle nawy zwróćmy jeszcze uwagę na umieszczony na filarze portret błogosławionego męczennika Karmelity związanego z krakowskim klasztorem – Hilarego Januszewskiego.

           Zwiedzając kościół na Piasku zobaczymy zawieszone na filarach piękne, polichromowane Stacje Drogi Krzyżowej, ujęte w dekoracyjne złocone ramy, a także tablice pamiątkowe i nagrobki. W czwartym od strony prezbiterium przęśle w prawej nawie bocznej możemy podziwiać piękny pomnik nagrobny, poświęcony Marii z Trzebińskich Sołtysowej, wykonany w 1. połowie XIX wieku. Widzimy tam rzeźbioną w kamieniu wysoką skałę, na której ustawiona jest prosta marmurowa trumna. Powyżej, całą ścianę wypełnia stiukowa kompozycja z przedstawieniem zmarłej unoszącej się wśród obłoków i promieni oraz drugą postacią, klęczącą pod pochyloną wierzbą płaczącą. Zwróćmy również uwagę na epitafium Stanisława Sas-Wołoszyńskiego z portretem zmarłego.

           Od strony północnej do kościoła przylegają zabudowania klasztorne Karmelitów.

           Gospodarzami kościoła na Piasku do dziś są OO. Karmelici, a w 1996 kościół został uhonorowany przez papieża tytułem Bazyliki Mniejszej. Zespół ten należy dziś do grupy najstarszych sanktuariów Maryjnych w Polsce, niezmiennie przyciąga tłumy wiernych i pielgrzymów.

           Warto to miejsce odwiedzić i poznać również ze względu na jego wysoką wartość historyczną oraz zabytkową.