ul. św. Krzyża 23
Przy placu Św. Ducha, u wylotu ul. Św. Krzyża stoi jeden z piękniejszych i lepiej zachowanych średniowiecznych zabytków architektury sakralnej w Krakowie - kościół św. Krzyża. Jest nieduży, orientowany, frontem zwrócony ku ul. Szpitalnej. Jego bryła jest zwarta i masywna, już patrząc z daleka możemy w niej wyraźnie wyodrębnić trzy części: w części zachodniej wysoka, prostokątna wieża, a za nią nakryte spadzistym, czerwonym dachem: niższa od wieży nawa oraz jeszcze niższe prezbiterium. Budowla, stojąc dziś między innymi w towarzystwie eklektycznego gmachu Teatru im. Słowackiego, zwraca uwagę swoją surowością i charakterystycznym mocnym kolorem cegły.
Na przełomie XII i XIII wieku kościół stał się kościołem parafialnym – była to jedna z pierwszych i do dziś, jedna z najmniejszych parafii w Krakowie. Od około połowy XIII wieku jej gospodarzami są zakonnicy Św. Ducha, tzw. Duchacy.
Zakon duchaków powstał we Francji w 2. połowie XII wieku, a do Polski i Krakowa sprowadził zakonników biskup Iwo Odrowąż w 1220 i im powierzył szpital, wybudowany koło Krakowa, na Prądniku Białym – jeszcze w 1. połowie XIII wieku zabudowania te zostały zniszczone przez najazd tatarski. W 1244 z fundacji innego biskupa krakowskiego - Prandoty z Białaczewa Duchacy otrzymali nowy drewniany szpital – był to jeden z pierwszych i największych szpitali w trzynastowiecznej Polsce. Wówczas też nadano zakonowi Św. Ducha parafialny kościół Św. Krzyża. Za rządów Kazimierza Wielkiego drewniane zabudowania zastąpiono ceglanymi. W 1528 kościół i szpital, a także archiwum klasztorne oraz bogate zbiory biblioteczne zakonu zostały zniszczone w czasie pożaru, po odbudowie kolejne zniszczenia przyniósł XVII wiek i najazd szwedzki. Odnowiony został z inicjatywy biskupa Andrzeja Trzebickiego w latach 1683 – 1684. W latach 1896 – 1898 kościół odrestaurowali krakowscy architekci Tadeusz Stryjeński i Zygmunt Hendel, a przy konserwacji malowideł pracował Stanisław Wyspiański.
Do dzisiaj świątynię zdobią duchackie podwójne krzyże z charakterystycznymi wcięciami. Trzy belki krzyża to symbol Trójcy Świętej, a dwanaście rozgałęzień należy odczytywać jako owoce Ducha Świętego: miłość, radość, pokój, cierpliwość, uprzejmość, dobroć, wspaniałomyślność, łaskawość, wierność, skromność, czystość, wstrzemięźliwość.
W 2. połowie XVIII wieku nastąpiła kasata zakonu Duchaków a kościół i szpital przejęli księża diecezjalni. Zabudowania szpitalne i klasztorne przy kościele zostały wyburzone w 1892 roku.
Pierwsza świątynia została wzniesiona rzekomo z fundacji krakowskiego biskupa Pełki w XII wieku i była budowlą drewnianą. Gotycki kościół, który podziwiamy dziś, powstawał od początku XIV wieku, zbudowany z cegły, kamienia łamanego oraz ciosu. Na zewnątrz – przy prezbiterium i przy nawie bryłę wzmacniają szkarpy.
Jak już wspomniano, budowę kościoła rozpoczęto w pierwszych latach XIV wieku i trwała do XVI wieku. Powstała budowla, która do dziś charakteryzuje się dużą jednorodnością stylistyczną.
Najstarszą częścią kościoła jest kamienne prezbiterium – wznoszone było od początku XIV wieku do około lat trzydziestych tego wieku. Nawę postawiono w 2. połowie XIV wieku. W tym czasie powstała również wieża i kaplica św. Zofii przy południowej ścianie nawy. Pod koniec XIV wieku nawa kościoła otrzymała sklepienie z filarem środkowym.
W 1528 kościół spłonął w pożarze – uległy wówczas całkowitemu zniszczeniu krzyżowo-żebrowe sklepienia nad prezbiterium i zakrystią. Jeszcze w 1533 kościół został odbudowany a prezbiterium otrzymało nowe sklepienie, zachowane do dziś. Naprawiono również sklepienie nawy, w mniejszym stopniu uszkodzone i przebudowano wspierający je filar. Pod koniec XVI wieku powstały jeszcze dwie kaplice: kaplica św. Andrzeja oraz kaplica Matki Boskiej Loretańskiej.
Patrząc na plan kościoła widzimy długie, prostokątne prezbiterium, lekko odchylone od osi kościoła ku wschodowi, przy jego północnej ścianie - równą jego długości przybudówkę, dalej: szerszą i krótszą od niego nawę na planie zbliżonym do kwadratu z dobudowaną do południowej ściany niedużą, kwadratową kaplicą; w części zachodniej – prostokątną wieżę oraz dwie prostokątne kaplice po jej bokach.
Przestrzeń prezbiterium dzieli się na trzy przęsła, od strony wschodniej jest zamknięte prostą ścianą, a od nawy oddzielone ostrołukową tęczą. Na posadzce widzimy marmurowe płyty, tworzące szachownicę ułożone w XVII wieku, a patrząc do góry – piękne sieciowe sklepienie z 1533 roku.
We wschodniej ścianie znajduje się ostrołukowe okno, częściowo przesłonięte wysokim ołtarzem głównym. Od zewnątrz, tuż pod oknem, znajduje się nieduża, zamknięta segmentowym łukiem wnęka, w której umieszczona jest rzeźba „Upadek pod Krzyżem”, wykonana przez znanego rzeźbiarza Jana Szczepkowskiego na początku XX wieku.
W zamkniętym trójbocznie pomieszczeniu dobudowanym przy północnej ścianie znajduje się zakrystia oraz mniejszy od niej składzik, dawniej służący jako skarbiec, na piętrze natomiast: pomieszczenie służące kiedyś jako oratorium oraz drugie, służące jako karcer klasztorny. Pomieszczenia na piętrze są otwarte do kościelnego prezbiterium małymi otworami okiennymi.
Zanim przejdziemy do opisu wyposażenia prezbiterium kościoła, zatrzymajmy jeszcze uwagę na kościelnej zakrystii. Zobaczymy tam piękne przykłady barokowego rzemiosła – szafki i komody na paramenty liturgiczne, barokowy klęcznik i datowany na połowę XVII wieku lawaterz, dekorowany motywem małżowinowo usznym i godłem zakonu Duchaków. Przechodząc z prezbiterium do zakrystii i z zakrystii do składziku warto zwrócić uwagę na portale z przełomu XVI i XVII wieku. W składziku zobaczyć możemy jeszcze zachowany ostrołukowy portal późnogotycki z 2. połowy XV wieku.
Prezbiterium, jak już wiemy, zamknięte jest prostą ścianą z jednym, wysokim oknem. W latach 1995 – 1997 w ścianie tej, podczas badań architektonicznych, odkryto piętnastowieczne pozostałości wysokiego na około 4 m. Sakramentarium – wnęki służącej do przechowywania Najświętszego Sakramentu. To jedyny taki zabytek gotycki zachowany w Krakowie.
Przy ścianie wschodniej ustawiony jest barokowy ołtarz datowany na około 1700 rok. W jego centralnej części widzimy piękny krucyfiks z 1. połowy XVII wieku, otoczony ozdobną złotą ramą, z umieszczonymi w rogach uskrzydlonymi główkami aniołków. Tłem dla krucyfiksu jest płótno z malowanym w ciemnej kolorystyce widokiem Jerozolimy, a po bokach Krzyża złote słońce i księżyc. Środkowe pole z krucyfiksem flankują złote kolumny, po trzy po każdej stronie, powyżej widzimy ozdobne zwieńczenie z obrazem „Niesienie Krzyża” oraz figury Archanioła Michała i czterech aniołów. Po bokach ołtarza ustawione są dwie złocone figury pochodzące z tego samego okresu co ołtarz, w których rozpoznajemy świętych patronów Polski, ubranych w biskupie szaty – po lewej stronie św. Wojciecha, trzymającego w ręku wiosło, a po lewej stronie św. Stanisława z pastorałem. Przy tej ścianie ustawione są jeszcze dwie inne figury – są to rzeźby drewniane, pochodzące z około 1520, gruntownie odnowione podczas renowacji w 1994 roku. Po lewej stronie ołtarza widzimy Matkę Bożą, stojącą z lekko opuszczoną, nakrytą jasną chustą głową i rękami skrzyżowanymi na piersi, a po prawej stronie św. Jana Ewangelistę.
Przed ołtarzem głównym ustawiono klasycystyczne tabernakulum datowane na 2. połowę XVII wieku z dekoracyjnym zwieńczeniem z rzeźbami aniołów.
Jednym z piękniejszych elementów wyposażenia prezbiterium kościoła Św. Krzyża są stalle, ustawione pod północną i południową ścianą. Są to stalle dwurzędowe, barokowe, wykonane z drewna malowanego na czarno ze złotymi elementami dekoracyjnymi, wśród których pojawia się motyw suchego akantu. Są datowane na około 1700 i pochodzą prawdopodobnie z warsztatu znanego krakowskiego snycerza, Jerzego Hankisa. Góruje nad nimi rozbudowany baldachim, z sześcioma dekoracyjnym medalionami, w których namalowano na deskach sceny z historii zakonu św. Ducha. Zaplecki są oddzielane od siebie parami kolumn kompozytowych. Widzimy tam malowane na płótnach sceny – w zapleckach: Mojżesz z miedzianym wężem, pięć scen z legendy o odnalezieniu drzewa Krzyża Świętego oraz osiem mniejszych przedstawień, odnoszących się symbolicznie do tajemnicy Odkupienia na Krzyżu: Odwiedziny św. Antoniego u św. Pawła, Chrystusa w drodze do Emaus, Miłosiernego Samarytanina, św. Marię Magdalenę, Anioła Stróża, św. Maria Egipcjanka.
Nad wejściem z prezbiterium do zakrystii zawieszony jest obraz św. Jadwigi, malowany na desce i datowany na 1. połowę XVII wieku. Przedstawienie to przyciąga uwagę między innymi tym, że nie do końca można określić, kim jest namalowana święta, ponieważ łączy cechy wizerunków Jadwigi Śląskiej z Jadwigą Andegaweńską. Obok tego obrazu zwróćmy jeszcze uwagę na wczesnobarokowy obraz Matki Boskiej Bolesnej, datowany na 1. połowę XVII wieku, oprawiony w okazałą ramę dekorowaną ornamentem małżowinowo chrząstkowym, z małym przedstawienie św. Marii Magdaleny w dolnej części.
Na ścianach prezbiterium kościoła św. Krzyża możemy podziwiać piękne polichromie. Na ścianie południowej zobaczymy jedno ze starszych malowideł zachowanych w kościele - malowidło z około połowy XVI wieku, ukazujące Chrystusa Króla. Po bokach ołtarza głównego w 2. połowie XX wieku odkryto barokowe przedstawienia dwóch świętych, w jednej z nich rozpoznać można św. Helenę.
Większa część malowideł w kościele została wykonana na nowo pod koniec XIX wieku przez Antoniego Tucha i Ferdynanda Brylla, w oparciu o przerysy malowideł renesansowych, wykonywane przez Stanisława Wyspiańskiego. Takie malowidła malowane w miejscu wcześniejszej polichromii z XVI wieku zobaczymy na wschodniej i północnej ścianie prezbiterium – są tam postaci apostołów: Andrzeja, Jakuba Młodszego, Bartłomieja, Tomasza, Mateusza oraz Judy Tadeusza.
Nawa kościoła, szersza i wyższa od prezbiterium, zbudowana została na planie zbliżonym do kwadratu. Jeden, stojący centralnie, okrągły filar na profilowanym gotyckim cokole podtrzymuje jej piękne sklepienie palmowe z około 1500 - dwanaście żeber sklepiennych rozchodzi się z trzonu filara, tworząc kompozycję, która ma symbolizować drzewo i jego symboliczne znaczenie, nawiązujące do wezwania kościoła. Kościół św. Krzyża jest jedynym w Krakowie przykładem takiego rozwiązania sklepienie w nawie.
W nawie ustawione są dwa ołtarze boczne – po lewej stronie widzimy wczesnobarokowy ołtarz św. Anny z połowy XVII wieku. W jego polu środkowym umieszczony jest obraz ze sceną Nauczania Marii, poniżej, w predelli - obraz przedstawiający św. Cecylię, ponad polem środkowym przedstawienie Marii ze śś. Anną i Joachimem a w zwieńczeniu figurki aniołów i św. Krzysztofa trzymającego małego Jezusa na ramieniu.
Po prawej stronie nawy stoi złocony, manierystyczny ołtarz Matki Bożej Piekarskiej. Wykonany został w 1. połowie XVII wieku w warsztacie snycerskim Baltazara Kuncza. W polu centralnym ołtarza umieszczono malowany na desce wizerunek Matki Bożej z Dzieciątkiem, datowany na około 1430 rok. W predelli natomiast znajduje się obraz ze sceną: „Powrót Świętej Rodziny z Egiptu”. Na ścianie za ołtarzem widać fragmenty malowanego baldachimu.
W nawie ustawione są piękne drewniane ławy z 2. połowy XVII wieku, zdobione subtelną dekoracją płycinową. Oprócz ławek zobaczymy też późnogotyckie, jednorzędowe stalle z początku XVI wieku oraz wczesnobarokowe stalle z 1. połowy XVII wieku przy północnej ścianie, również jednorzędowe, zdobione ornamentem chrząstkowo małżowinowym z czterema malowidłami ukazującymi historię zakonu duchaków w zapleckach.
Poza tym, w nawie kościoła św. Krzyża zwróćmy uwagę na barokowy konfesjonał z około 1730, który został do kościoła przeniesiony z katedry wawelskiej oraz gotycką chrzcielnicę, która została wykonana w 1. połowie XV wieku przez krakowskiego ludwisarza Jana Freudenthala i wskazuje się ją, jako najbogatsze w dekorację gotyckie dzieło ludwisarskie wśród zabytków Krakowa. W dekoracji tej zobaczymy przedstawienie Adama i Ewy, scenę Zwiastowania, Ukrzyżowania, postaci świętych: Piotra, Pawła, Macieja, Tomasza, Jerzego, Barbary, Katarzyny a także godło zakonu duchaków.
Przy północnej ścianie nawy warto zwrócić uwagę na późnorenesansową ambonę, datowaną na 1. połowę XVII wieku – to jedna z najstarszych zachowanych ambon tego typu, odznacza się również piękną dekoracją rzeźbioną i polichromowaną. Na korpusie zobaczymy czterech Ewangelistów, a w zwieńczeniu baldachimu postać św. Jana Chrzciciela. Przy ścianie dobudowana jest neogotycka przybudówka, w której umieszczone są schody prowadzące na ambonę.
Patrząc od strony nawy w kierunku prezbiterium, zauważmy jeszcze wiszący u szczytu ściany tęczowej gotycki krucyfiks, ozdobiony dodanym później barokowym titulusem. Rzeźba, wykonana z drewna lipowego, datowana jest na koniec XV wieku. Polichromowana postać Chrystusa ma naturalne rozmiary i wykonana została z dużym realizmem. Pierwotnie prawdopodobnie ten krucyfiks znajdował się w łuku tęczy
W nawie kościoła znajduje się również barokowy chór muzyczny z początku XVIII wieku. Wsparty jest na dwóch korynckich kolumnach, parapet dekorują malowidła w płycinach, wśród nich zobaczyć możemy między innymi przedstawienie Dobrego Pasterza, świętych pustelników: Jana Chrzciciela, Hieronima, Antoniego, Pawła, oraz dekorację roślinną z motywem suchego akantu. Umieszczona na chórze szafa organowa jest najstarszym tego typu zabytkiem w Krakowie. Na chórze zobaczymy też ustawione tam późnogotyckie jednorzędowe stalle z początku XVI wieku, podobne do tych, które widzieliśmy w nawie. Chcąc przejść z nawy do chóru, mijamy późnogotycki, ostrołukowy portal z XV wieku, prowadzący do niedużej wieżyczki dobudowanej do północnej ściany nawy, gdzie znajdują się kręcone schody prowadzące nas na chór.
Wśród malowideł dekorujących ściany nawy również zobaczyć możemy oryginalne malowidła późnogotyckie i takie, które są dziełem późniejszym, naśladującym pierwotne.
W 1. połowie XVI wieku powstały pierwsze malowidła na ścianach nawy – w południowo wschodnim jej narożniku zachowały się słabo czytelne fragmenty scen z Męki Pańskiej, malowanych w prostokątnych kwaterach. Na ścianie południowej możemy zobaczyć: Cierniem Ukoronowanie, Ecce Homo, Chrystus Ukrzyżowany, Siedem Boleści Matki Bożej, a na ścianie zachodniej: Opłakiwanie, Złożenie do grobu, Zmartwychwstanie, Chrystus przed sądem Annasza (lub Kajfasza), Chrystus przed Herodem, Chrystus przed Piłatem a w górnej strefie ściany, powyżej tych scen: duże, zachowane tylko we fragmentach przedstawienie Sądu Ostatecznego z 2. połowy XVI wieku, które badacze odkryli w XX wieku.
Wśród polichromii w nawie największą uwagę przyciągają dwa malowidła o alegorycznych treściach. Pierwsze z nich – odnawiane gruntownie pod koniec XIX wieku – znajduje się na wschodniej ścianie nawy, na lewo od ściany tęczowej. Pierwotne malowidło datuje się na około 1590, zatytułowane jest „Speculum Pecatoris” – Zwierciadło Grzesznika. Jest to jedyne takie przedstawienie w Polsce, zostało wykonane prawdopodobnie wg miedziorytu niderlandzkiego (jako wzór badacze wskazują grafiki Hieronima Wierixa). Widzimy tam postać nagiego siwego starca, zasiadającego na krześle, które zdaje się wyrastać ze studni. W ciało starca wycelowane jest pięć mieczy.
Drugie malowidło znajduje się w zamurowanej arkadzie ściany zachodniej – nie zachowane w całości, ale nie naruszone żadnymi późniejszymi przekształceniami, przedstawia żołnierza w stroju rzymskim i łacińskie napisy w tle: tarcza wiary, pas prawdy, pancerz sprawiedliwości. Przedstawienie taki nazywane jest „Miles Christianus” czyli Żołnierz chrześcijański.
Poza tym, w górnych partiach na ścianie zachodniej i północnej nawy widzimy pięć monumentalnych postaci – biskupa Iwona Odrowąża oraz Czterech Ojców Kościoła: św. Hieronima, św. Augustyna, św. Grzegorza Wielkiego i św. Ambrożego. Malowidła datowane na 2. połowę XVI wieku, zostały gruntownie odnowione w oparciu o zachowane fragmenty pod koniec XIX wieku. Święci ukazani w pozach stojących, podpisani u dołu, malowani dość płaską plamą barwną z wyraźnym konturem.
Oprócz wspomnianych scen figuralnych, zarówno w nawie jak i w prezbiterium i pozostałych pomieszczeniach zobaczymy na sklepieniach podobne motywy dekoracyjne – dominują ornamenty roślinne, miejscami pojawiają się główki aniołków, orły, herby biskupie i godło zakonu duchaków. Dekoracje te, powstające w XVI wieku i później, charakteryzują się dość oszczędną kolorystyką, linearnością, większość z nich został wykonana wtórnie, wg przerysów Wyspiańskiego pod koniec XIX wieku.
Przy południowej ścianie nawy w 1523 wybudowano kaplicę św. Zofii. Zbudowana na planie zbliżonym do kwadratu, w ścianie południowej ma okno z ufundowanym w 1940 przez cech krakowskich piekarzy witrażem – przedstawia on św. Klemensa i sceny z jego życia, a wykonany został wg projektu Zygmunta Redliczki. Na ścianie wschodniej, w półkolistej wnęce, znajduje się jedna z najstarszych polichromii w kościele, datowana na 1523, zachowana fragmentarycznie, przedstawiająca Sąd Ostateczny. Na czytelnych fragmentach malowidła widzimy, że ma ono piętrową kompozycję oraz opuszczające groby ciała zbawionych po prawej stronie i potępionych po lewej stronie. W górnej strefie kompozycji zasiadał nieczytelny dziś Chrystus Sędzia. Renesansowa dekoracja malarska o motywach roślinnych ornamentów na ścianach i sklepieniu kaplicy została odkryta i odnowiona w połowie XX wieku.
W kaplicy zobaczymy również jeden z najstarszych w Krakowie, późnorenesansowy konfesjonał z XVI wieku. W antepedium ołtarza widzimy obraz z XVII wieku, na którym przedstawiona jest św. Zofia z córkami. W 2000 umieszczono w kaplicy rzeźbę Piety Katyńskiej, autorstwa współczesnego rzeźbiarza Czesława Dźwigaja.
Nawę kościoła św. Krzyża poprzedza prostokątna wieża, wysoka na sześć kondygnacji. W drugiej i trzeciej kondygnacji widzimy ostrołukowe okna z trójlistnymi maswerkami, w dwóch kolejnych – okna prostokątne a kondygnację piątą dekorują ostrołukowe blendy.
W przyziemiu wieży znajduje się kruchta, sklepiona krzyżowo żebrowo, ozdobiona wczesnorenesansową polichromią o motywach roślinnych, podobną do tej, która widzieliśmy w kaplicy św. Zofii. W kruchcie zobaczymy późnorenesansowy lawaterz, który obecnie jest używany jako kropielnica. Pierwotnie kruchta była otwarta na zewnątrz trzema arkadami o łukach ostrych, ale zostały one zabudowane po wybudowaniu kaplic po bokach wieży. W arkadzie północnej wstawiono pod koniec XVI wieku renesansową ściankę, którą dekoruje imitujące rustykę sgrafitto, a do kaplicy prowadzi półkolisty portal. Południowa arkada również została zbudowana ścianką parawanową z półkolistym portalem, prowadzącym do kaplicy.
Przechodząc z kruchty do nawy, warto zwrócić uwagę na piękny gotycki portal, kamienny, ostrołukowy, a w nim – drzwi z gotyckimi okuciami datowane na około 1400 rok.
Kaplica Św. Andrzeja, znajdująca się po północnej stronie kruchty, została wzniesiona pod koniec XV wieku, jest przekryta sklepieniem sieciowym, z dekoracyjnymi zwornikami w formie rozet. W jej zachodniej ścianie umieszczono nieduże okrągłe okno.
W kaplicy ustawiony jest późnorenesansowy ołtarz św. Andrzeja. Został zrekonstruowany na podstawie zachowanych fragmentów pierwotnego tryptyku. W polu centralnym widzimy obraz Ukrzyżowania – taka scena znajdowała się w pierwotnym ołtarzu, zastąpił ją dziewiętnastowieczny obraz z Męczeństwem św. Andrzeja, jednak podczas renowacji pod koniec XX wieku ponownie w miejscu tym umieszczono Ukrzyżowanie. W zwieńczeniu ołtarza znajduje się obraz ze sceną Przemienienia Pańskiego a na mensie: Ostatnia Wieczerza. Na ruchomych skrzydłach ołtarza, podzielonych na dwie kwatery, widzimy sceny: Chrystus w Ogrójcu i Chrystus przed Annaszem na rewersach lewego skrzydła oraz Chrystus przed Kajfaszem i Złożenie do grobu na rewersach prawego skrzydła. Na awersach natomiast - po lewej stronie: Zwiastowanie i Hołd Trzech Króli oraz Boże Narodzenie i Ucieczka do Egiptu po prawej stronie.
Na wschodniej ścianie kaplicy widzimy gotyckie wielofigurowe malowidło, datowane na 1420 rok. To najstarsze malowidło w kościele powstało jeszcze przed wybudowaniem kaplicy i było pierwotnie przeznaczone do oglądania z zewnątrz. Jako autora wskazuje się Lorencza Behme. Malowidło jest dziś bardzo słabo czytelne – możemy dostrzec stojący centralnie krzyż i stojące przy nim postaci, wśród których rozpoznajemy między innymi Matkę Boską i św. Jana.
Od strony południowej kruchty znajduje się kaplica Matki Boskiej Loretańskiej, zbudowana z fundacji Marcina Lemiesza w 1. połowie XVII wieku, przekryta sklepieniem krzyżowo kolebkowym. Tam ustawiono czarny ołtarz barokowy ze złotymi elementami dekoracyjnym, datowany na połowę XVII wieku, w środkowym polu widzimy współczesne ołtarzowi przedstawienie Matki Bożej Loretańskiej a w zwieńczeniu wizerunek Chrystusa Bolesnego. W kaplicy tej zwróćmy również uwagę na kamienną figurę Chrystusa Frasobliwego z 1. połowy XVI wieku i jednorzędowe stalle późnogotyckie z początku XVI wieku.
Na ścianach kościoła św. Krzyża w różnych jego miejscach zobaczyć możemy liczne epitafia, poświęcone zarówno duchownym jak i świeckim parafianom kościoła. Najstarsze z nich pochodzi z 1635 – jest to epitafium Szymona, Adama i Wawrzyńca Smoleńskich z herbem Zagłoba. Zobaczymy też między innymi epitafium Kaspra Pollera i jego żony, fundowane w 1885 przez synów, epitafium arcybiskupa Zygmunta Szczęsnego Felińskiego z 1895 z rzeźbionym popiersiem dłuta Jana Raszki (wykonane według projektu Sławomira Odrzywolskiego), epitafium architekta Tomasza Prylińskiego z popiersiem sygnowanym przez Zygmunta Langmana czy epitafium słynnej polskiej aktorki Heleny Modrzejewskiej, autorstwa Stanisława Romana Lewandowskiego z 1910 roku.
Jak już wspomniano na początku, parafia św. Krzyża należy do dziś do najmniejszych krakowskich parafii. Do jednych z jej najbardziej znanych parafian należał Jan Matejko, który w tym kościele został ochrzczony, pod koniec XIX wieku gorąco protestował przeciw wyburzeniu zabudowań klasztornych i szpitalnych.
Opracowała Katarzyna Zychowicz